Xuất lộ trong tình trạng “không khai quật khảo cổ học” khi xây dựng chùa mới, những giá trị to lớn của chân tháp chùa Phật Tích đang dấy lên yêu cầu cần bảo vệ…
Trong quá khứ sắp tròn mười thế kỷ, đã nhiều lần tháp đổ, chùa tan nhưng ký ức về ngôi chùa Phật Tích linh thiêng, quy mô kỳ vĩ vẫn còn rất đậm nét trong dân gian. Những tượng linh thú, phù điêu, bệ tượng Phật, chân tảng bằng đá… được tạo tác công phu, được trang trí cầu kỳ tinh mỹ ngày nay còn nhìn thấy được ở đây đã chứng minh quy mô kiến trúc bề thế và trình độ xây dựng hoàn hảo của cha ông.
Dân gian từng truyền tụng: Đứng ở Thăng Long (cách đó gần 20km) cũng có thể nhìn thấy tháp chùa Phật Tích. Móng nền tháp được xây dựng rất kiên cố và chắc chắn có thể xác nhận điều này. Kỹ thuật xây gạch không có vữa kết dính, kỹ thuật xây móng kiên cố bằng cách gia cố móng bằng sỏi xen kẽ đất đồi laterit, kỹ thuật xây dựng kết hợp gạch với đá… được xuất lộ đã gây nhiều hứng thú cho các nhà nghiên cứu…
Nhưng nhu cầu tâm linh của xã hội đương đại vẫn cần có một ngôi chùa mới. Tâm thức dân gian còn nhớ đến tích Từ Thức gặp tiên trong hội hái hoa mẫu đơn đầu xuân ở chùa Phật Tích. Nhân dân quanh vùng vẫn muốn tổ chức hội chùa hàng năm như một cách tìm về quá khứ để phát triển tương lai. Việc dung hoà giữa bảo tồn những giá trị lịch sử, kiến trúc hôm qua và phát triển văn hoá – du lịch hôm nay đang đặt những nhà quản lý trước bài toán khó.
Trong cuộc họp thông báo kết quả khai quật khảo cổ học di tích tháp – chùa Phật Tích ngày 29.12.2008, các chuyên gia ở viện Khảo cổ học đã đề xuất phương án: Vừa xây dựng ngôi chùa mới vừa bảo tồn nguyên trạng di tích nền tháp, kết hợp với việc trưng bày các hiện vật đào được tại chỗ. Điểm nhấn về mặt lợi ích của phương án này là có thể cho phép bảo tồn toàn bộ nền móng tháp đã được tìm thấy cho mục đích tham quan, nghiên cứu trong một hầm/bảo tàng ngầm trong khi vẫn tính toán điều chỉnh phương án thi công ngôi chùa mới, sửa sang mặt bằng cho nhân dân chiêm bái tượng Phật và tổ chức những lễ thức tâm linh.
Kinh nghiệm loại hình bảo tồn này đã có ở nhiều nước trên thế giới nhưng ở Việt Nam thì đây là một ý tưởng táo bạo. Ý tưởng này nếu được thực hiện tốt, lần đầu tiên chúng ta sẽ có một khu bảo tồn và trưng bày dưới lòng đất kết hợp với công trình kiến trúc tôn giáo trên mặt đất.
Dù là một “giải pháp tình thế” song đây cũng là một thái độ cầu thị, trân trọng những giá trị của quá khứ mà không tách rời/và cố gắng thoả mãn những đòi hỏi phát triển của xã hội hiện đại.
