Vậy là một năm mới đã bắt đầu. Gió mùa đông vẫn thổi hun hút trên các mái nhà, nhưng loáng thoáng trong gió như có cả sắc ấm của mùa xuân. Vào những ngày cuối tháng Chạp, ngày trước các cụ gọi là “tháng củ mật” vì kẻ trộm hay hoành hành, nhìn theo “dòng sông hoa đào” trôi trên phố, lòng đã thấy rạo rực.
Sắc xuân và sức xuân như không liên quan đến tuổi tác dù giàu nghèo. Mọi người đều hớn hở, hân hoan. Không còn phải tất bật lo nồi bánh chưng nên có cái gì thiêu thiếu. Đặt sẵn vài cặp bánh là xong, giản tiện, nhưng lại thiếu đi cái thú vui khi cặm cụi ngồi trông nồi bánh.
Dạo qua những quầy hàng, ngắm nghía tầng tầng lớp lớp nào mứt, nào kẹo, nào rượu, nào hoa quả từ khắp ba miền, rồi thịt, rồi giò… lại nhớ đến những cái Tết năm xưa. Khi ấy, mọi thứ đều phải tìm kiếm, tính toán sao cho vừa túi tiền lại đáp ứng được nhu cầu của cả gia đình.
Tết đến, mẹ lúc nào cũng tất bật chuyện bếp núc
Tết của những năm ấy, mẹ tôi vất vả vô cùng. Trước Tết khoảng nửa tháng, bà ra chợ mua hành, cẩn thận chọn lựa, ngâm trong nước ấm một, hai ngày. Bao giờ tôi cũng là kẻ lúi húi ngồi bóc vỏ dưới sự chỉ đạo khắt khe của bà.
Mẹ tôi đổ rổ hành trắng nõn vào vại, rắc muối theo lớp, đặt cái vỉ tre lên trên rồi nén bằng hòn đá to không biết đã có mặt trong nhà từ bao giờ. Lớn lên, tôi đã thấy nó nằm lù lù dưới gầm chạn.
Có lần, chị tôi học ở đâu kĩ thuật chẻ mía thành thanh nhỏ, đặt dưới đáy vại rồi bỏ hành lên trên, để củ hành có vị ngọt. Mẹ tôi nhất quyết không cho làm. Bà bảo đấy là cách làm của nhà hàng cho hành mau chua. Vả lại, vại hành sẽ mau có váng. Rồi mẹ đi chợ, có ngày đi vài lần, lúc về sách bó lá dong, lúc con cá chép để kho riềng ăn với bánh chưng. Có khi mẹ đi xích lô, dưới chân để cái lồng, trong có đôi gà. Nhiều lúc lại sai tôi ra đường gọi chị đi xay đỗ thuê.
Giáp Tết, nhiều người quẩy đôi quang gánh, mỗi đầu một “thớt” cối đá đi ngoài phố. Nhà nào cần xay đỗ thì gọi, xay một lát được vài cân.
Món ăn nào cũng làm rất cẩn thận và cầu kỳ
Món dưa góp của mẹ tôi mới thật cầu kỳ. Trước Tết, bà rửa sạch mấy cái lọ thủy tinh thấp cổ, miệng rộng, lau khô và cất một chỗ. Bà mua su hào, cà-rốt… tỉ mẩn ngồi cắt thành nhiều kiểu hoa lá khác nhau rất đẹp mắt. Miếng nào cũng dày khoảng một ly.
Bà xóc muối su hào, cà-rốt riêng vì nếu xóc chung, su hào sẽ bị nhiễm màu đỏ của cà-rốt. Sau đó, bà rửa dưa góp bằng nước sôi để nguội, rải trên rổ rá tới khi miếng dưa se se khô liền cho vào lọ. Thêm ít tỏi, vài quả ớt cắt ngang cuống rồi đổ giấm vào.
Ngấn giấm đến lưng lọ, vài ngày thấy cao dần lên. Mấy lọ dưa góp làm cầu kỳ như thế, nhưng thường chỉ đến mùng Hai đã hết sạch.
Những sự cầu kỳ của vại hành muối và mấy lọ dưa góp vẫn chưa sánh bằng việc mẹ tôi sắm sửa nồi bóng thả cho bữa ăn đêm giao thừa.
Đêm giao thừa năm nào anh chị tôi cũng về đông đủ, con cháu đầy nhà nên đó là bữa cơm tất niên. Để làm bóng thả, trước Tết, mẹ tôi lên chợ Đồng Xuân tìm mua bóng. Miếng bóng phải nở đều, không dày, không mỏng. Đến bây giờ, tôi vẫn không biết tại sao mẹ tôi có thể phân biệt được đâu là miếng bóng làm từ phần da nào của con lợn và bà thường chọn mua miếng gần mông.
Tiếp đến, bà mua tôm nõn, thịt thăn, đậu Hà Lan, súp lơ, su hào, giò sống, rau mùi… Hai ngày trước Tết, bà ngâm miếng bóng vào nước vo gạo. Chiều ba mươi, bà lấy ra, tẩy bằng rượu cả nước gừng ít nhất hai lần, thái thành miếng vuông mỗi chiều khoảng 2cm.
Mỗi lần, bà đặt hai, ba miếng vào lòng bàn tay bóp nhẹ cho kiệt nước, chứ không vắt thì sẽ nát. Miếng bóng xốp, trắng phau. Nước nấu bóng thả thường là nước luộc gà.
Bà giữ nước luộc gà rất cẩn thận, trước hết vớt hết váng, để riêng. Sau đó, bà cắt su hào thành các miếng vuông nhỏ, có răng cưa. Súp lơ tỉa từng nhánh cho thật đều, không cực to, cực nhỏ. Tôm nõn ngâm nước nóng, nước ngâm tôm pha vào nồi nước luộc gà cho ngọt (thời ấy mì chính chưa sử dụng phổ biến như bây giờ).
Thịt thăn thái mỏng, vừa ăn và đủ không chín quá. Giò sống trộn thêm ít mộc nhĩ thái nhỏ, vê thành viên tròn. Đậu Hà Lan nhặt kỹ, chần qua nước sôi trước khi xào cho khỏi chát… Mẹ xào riêng mỗi thứ rồi bỏ riêng.
Đêm ba mươi Tết, tùy điều kiện mỗi năm mỗi khác, nhưng mẹ tôi vẫn lo toan sao cho mấy mâm cỗ được đặn đầy. Bây giờ, ngồi nhớ lại mới thấy thương mẹ, chứ ngày ấy tôi chỉ háo hức. Ngồi trước mâm cỗ, nào măng, nào mọc, nào giò, nào gà tần, gà luộc… tôi chỉ mong cho bố khấn các cụ nhanh nhanh để được quay sang nâng chén chúc Tết cả nhà. Đó là lúc mẹ tôi và các chị tất bật múc bóng thả.
Nước dùng pha chế vừa mắm muối, đun sôi, thả tất cả các thứ đã xào từ trước vào nồi. Sôi thêm lần nữa, mẹ múc cho mỗi người một bát nhỏ, ăn trước khi uống rượu.
Bát bóng thả có ít hành trần, có màu trắng của bóng, của thịt thăn, màu cam của cà-rốt, màu xanh của đậu Hà Lan… khói nóng nghi ngút, ngạt ngào thơm. Miếng bóng ngậm đầy nước ngọt, vừa giòn vừa thơm, ăn đến đâu tỉnh đến đó.
Đêm giao thừa rét căm căm, ăn xong bát bóng nóng hết cả người. Nhưng bao giờ tôi cũng ngó vào nồi để xin mẹ thêm ít nữa.
Mẹ tôi nấu cũng khéo, hầu như sau khi múc mỗi người một bát, trong nồi chỉ còn rất ít. Bà bảo ăn một bát cho ấm người, còn “để bụng” ăn món khác, và lại không để ăn món thừa sang mồng Một.
Mỗi khi nhớ mẹ, tôi lại nấu bóng thả cho con
Ngồi viết mấy dòng này, tôi vẫn như thấy phảng phất đâu đó bóng dáng mẹ tất bật chạy lên chạy xuống trước đêm giao thừa. Nhớ tới ánh mắt thỏa thuê của mẹ khi nghe con cái cứ vừa xì xụp vừa hỉ hả khen ngon. Đó là ánh mắt của hạnh phúc, của người mẹ đôn hậu, khéo léo, đảm đang.
Bà là con gái Hà Nội, gắn với khăn vấn, áo the, để răng đen. Lớn lên học ở trường con gái, lấy chồng chỉ ở nhà nội trợ. Vậy mà trước ngày toàn quốc kháng chiến năm 1946, bà vẫn khăn gói, tay đẩy tay đưa các anh chị tôi lên chiến khu. Mười năm sau trở về, bà vẫn là người phụ nữ của Hà Nội năm nào.
Sự thế xoay vần, người xưa vắng bóng. Nhớ về mẹ, đôi khi tôi cũng nấu nồi bóng thả cho các con. Nhưng chưa bao giờ tôi có lại cảm giác của anh con trai háu ăn, ngồi xì xụp trong ánh mắt trìu mến của mẹ.
Cuộc đời là vậy, có những điều không bao giờ lặp lại.
