Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch, từ lâu đã được người Việt biết đến với tên gọi rất đặc biệt: “Tết giết sâu bọ”. Ngày này, dân gian tin rằng là lúc các loại ký sinh trong cơ thể con người như giun sán, vi khuẩn có hại hoạt động mạnh nhất. Bởi vậy, ông bà ta truyền nhau cách “giết sâu bọ” bằng việc ăn rượu nếp, hoa quả chua, nóng, hoặc những món có tính “diệt trùng” tự nhiên – với niềm tin rằng sẽ giúp cơ thể thanh lọc, khỏe mạnh, tránh bệnh tật.
Nhưng nếu chỉ dừng lại ở việc “diệt sâu bọ” trong thân thể, có lẽ ý nghĩa của ngày lễ truyền thống này vẫn còn nông cạn. Bởi vì, bên cạnh những “sâu bọ” hữu hình, còn có một loại “sâu bọ” khác tinh vi và nguy hiểm hơn nhiều – đó là những con sâu trong tâm: sự nóng nảy, lòng tham, tính đố kỵ, sự oán trách, thói quen trì hoãn, hay cảm giác bất lực trước cuộc đời.
Những “sâu bọ” này không chỉ khiến ta khổ đau âm ỉ, mà còn dễ lây lan sang người khác – qua lời nói nặng nề, hành vi nóng nảy, cách đối xử thiếu tình người. Chúng len lỏi trong từng suy nghĩ, gặm nhấm niềm vui, bào mòn sự bình an và khiến cuộc sống ta trở nên nặng nề lúc nào không hay.
Vì thế, Tết Đoan Ngọ có thể là dịp để ta trở về nhìn lại chính mình, làm một cuộc “tẩy độc” cho tâm hồn.
Nhìn lại “sâu bọ” trong tâm – một hành trình tỉnh thức
Chúng ta thường quen với việc chăm sóc cơ thể: ăn uống lành mạnh, tập thể dục, đi khám định kỳ… Nhưng bao lâu rồi ta chưa “khám” lại tâm mình? Có bao giờ bạn ngồi xuống trong một buổi sáng yên tĩnh, và tự hỏi:
“Dạo này mình hay bực vì điều gì?”
“Có ai đó mình đang giận mà chưa dám nói lời tha thứ?”
“Mình đang lo lắng chuyện gì mà khiến mỗi tối khó ngủ?”
“Tâm mình đang chứa điều gì – bình an hay hỗn loạn, yêu thương hay trách móc?”
Nếu thành thật với chính mình, có lẽ ai trong chúng ta cũng sẽ nhận ra rằng: trong lòng mình, vẫn còn những “ổ sâu bọ” chưa được dọn dẹp. Đó có thể là một vết thương cũ chưa lành. Một nỗi đau âm ỉ chưa buông. Một kỳ vọng vô lý đặt lên người khác. Hay một thói quen xấu – như hay so sánh, hay phán xét, hay trì hoãn – mà ta chưa có đủ nghị lực để thay đổi.
Việc “diệt sâu bọ trong tâm” vì thế không phải là hành động một sớm một chiều, mà là một nghi lễ lặng thầm, đòi hỏi sự tỉnh thức, lòng dũng cảm và tình thương.
Thay rượu nếp bằng chánh niệm, thay mận chua bằng lòng từ
Nếu như trong dân gian, người ta dùng rượu nếp để giết sâu bọ – bởi vị nóng của rượu được tin là có thể tiêu diệt các vi sinh vật gây hại – thì trong tâm linh, ta cũng có thể dùng “chánh niệm” để “chiếu đèn” vào những vùng tối trong tâm trí mình. Mỗi lần ta nhận diện được một cảm xúc tiêu cực, một suy nghĩ bất thiện, một thói quen gây tổn thương… là mỗi lần ta có cơ hội buông bỏ chúng, giống như bắt được một con sâu và thả nó ra khỏi ruộng tâm.
Rượu nếp có thể đắng, nhưng chánh niệm thì dịu dàng. Nó không cưỡng bức, không ép buộc, không lên án. Nó chỉ mời gọi ta nhìn thẳng vào sự thật – rằng mình đang khổ, và muốn thoát khỏi nỗi khổ ấy.
Còn lòng từ bi – giống như mận chua hay trái vải ngày Đoan Ngọ – mang vị ngọt nhẹ của sự bao dung. Khi ta bắt đầu hiểu được chính mình, ta cũng sẽ dễ dàng hiểu người khác hơn. Khi ta biết tha thứ cho bản thân, ta cũng dễ tha thứ cho ai đã từng làm mình tổn thương. Khi tâm ta bớt giận dữ, bớt phán xét, bớt đòi hỏi – cũng là lúc những “sâu bọ” trong tâm dần biến mất.
Một khởi đầu mới
Tết Đoan Ngọ – nếu được hiểu theo nghĩa sâu xa – có thể trở thành một mốc nhỏ nhưng đầy ý nghĩa trong năm. Không phải là ngày lễ ồn ào, mà là một ngày “tự lễ” – nơi ta lặng lẽ làm mới chính mình.
Hãy dành một khoảng thời gian trong ngày ấy để ngồi yên với chính mình. Có thể là bên chén trà nóng. Có thể là trong vườn nhà đầy nắng. Hoặc chỉ đơn giản là vài phút nhắm mắt giữa những bộn bề công việc.
Hãy viết xuống một vài điều mà bạn muốn buông bỏ. Một vài điều bạn muốn nuôi dưỡng. Một lời xin lỗi cần nói. Một quyết tâm cần thực hiện. Một lòng biết ơn cần nhắc nhớ.
Không cần ai biết. Không cần lễ nghi rườm rà. Chỉ cần bạn biết rằng mình đang sống sâu sắc, và đang làm sạch khu vườn tâm mình từng chút một – thế là đủ.
—
Tết Đoan Ngọ – “Tết giết sâu bọ” – không chỉ là một truyền thống văn hóa đẹp của người Việt, mà còn có thể trở thành một biểu tượng tinh thần nếu ta biết nhìn bằng con mắt tỉnh thức. Hãy để ngày này trở thành dịp để không chỉ thanh lọc cơ thể, mà còn thanh lọc tâm hồn.
Diệt được vài con sâu trong tâm, ta sẽ nhẹ lòng hơn. Buông được một niệm sân, ta sẽ mỉm cười dễ dàng hơn. Buông được một gánh nặng, ta sẽ thấy cuộc sống bỗng dưng dịu dàng hơn hẳn.
Chúc bạn một Tết Đoan Ngọ an yên, thanh khiết – trong từng hơi thở, trong từng suy nghĩ, trong từng khoảnh khắc trở về với chính mình.
