Người dân Bình Thuận rất tự hào về quê hương Phan Thiết, nơi có Trường Dục Thanh bên bờ sông Cà Ty hiền hòa – nơi thầy giáo Nguyễn Tất Thành dừng chân dạy học, truyền ngọn lửa yêu nước cho bao thế hệ học trò. Nhưng ít ai biết rằng, trước khi đến dạy học ở Trường Dục Thanh, thầy Thành từng lưu trú ở một địa điểm khác của xứ biển đầy nắng gió này. Đó là chùa Phước An.
Chùa Phước An tọa lạc trên ngọn đồi cao thuộc làng Hà Thủy, xã Chí Công, huyện Tuy Phong (người địa phương vẫn gọi địa danh này là Duồng), cách Trường Dục Thanh hơn 80 km.
Ngư dân xã Chí Công chí thú với nghề đánh bắt hải sản và làm muối. Những người lớn tuổi ở địa phương kể rằng, chùa Phước An do ông Quang Huy từ miệt ngoài vào lập nên.
Thời đó, bên tiếng kinh kệ của nhà chùa còn có tiếng ê a học bài của con em trong vùng. Những ngày vắng hay khi đêm về, chùa còn là nơi các nhà nho yêu nước, các văn nhân có tinh thần duy tân gặp gỡ, bàn chính sự.
 y |
| Tranh khắc họa hình ảnh thầy giáo Nguyễn Tất Thành đứng lớp tại Trường Dục Thanh (Ảnh chụp lại từ tranh trưng bày tại Khu di tích Thanh, Phan Thiết, Bình Thuận). |
Trong những người thường xuyên tới chùa và quen biết với sư trụ trì có ông nghè Trương Gia Mô, con trai của cụ Trương Gia Hội. Sau khi bị tù vì liên quan đến vụ chống thuế năm 1908, ông từ quan về quê hoạt động cùng với cụ Phan Chu Trinh.
Ông nghè ở Gia Định nhưng về làng Hà Thủy sinh sống. Và khi đến Bình Thuận, ông cùng một số văn nhân địa phương lập ra các tổ chức của phong trào Duy Tân. Ông Hội có thời gian làm quan ở Huế và quen biết với ông Nguyễn Sinh Sắc, thân sinh của Bác Hồ.
Do vậy, cuối năm 1909, người thanh niên Nguyễn Tất Thành trong hành trình tìm đường cứu nước đã dừng lại ở Duồng, và được ông nghè Trương Gia Mô gửi trú ở chùa Phước An.
Từ đây, ông đưa thầy giáo Thành vào Trường Dục Thanh dạy học trước khi ra đi tìm đường cứu nước.
Một tháng ở chùa Phước An, người thanh niên Nguyễn Tất Thành được sư Trùng Khánh – trụ trì chùa lúc bấy giờ tiếp đón, chăm sóc. Chính thời gian ở đây, Nguyễn Tất Thành đọc sách Phật và nghiền ngẫm về con đường đi tiếp theo của mình.
Hiện nay, những hình ảnh của Bác Hồ thời gian sống ở chùa Phước An không còn nhiều. Khi trở lại xâm lược nước ta, thực dân Pháp đã chiếm chùa xây dựng đồn Duồng để làm căn cứ đàn áp các cuộc đấu tranh của nhân dân địa phương.
Sau khi đồn Duồng được giải phóng, các sư mới quay về xây dựng lại chùa, tiếp tục thờ Phật và dạy học. Vật duy nhất còn lại nguyên vẹn có liên quan đến quá trình Bác sống ở đây là bộ ván gỗ mà Người nằm đọc sách Phật.
Ở chùa Phước An bây giờ, ngoài gian thờ Phật còn có gian thờ Bác do các sư thầy lập nên từ ngày quay về tái lập lại chùa.
