Có lẽ ngay cả Đức Phật và những vị trí tuệ nhất trong tăng đoàn thời đầu cũng sẽ cảm thấy khó hiểu trước hiện thân mới nhất của sức mạnh mềm Trung Quốc. Những con quái vật dễ thương mang tên Labubu là các nhân vật giống yêu tinh bằng bông với nụ cười ranh mãnh và hàm răng sắc nhọn, đã vươn lên trở thành một trong những biểu tượng địa vị được khao khát nhất năm 2025. Các ngôi sao như Lisa (Blackpink), Dua Lipa, cùng nhiều người có tầm ảnh hưởng lớn trên mạng xã hội đã bị bắt gặp sở hữu các bộ sưu tập Labubu.
Được sáng tạo cách đây 5 năm bởi nghệ sĩ Kasing Lung – người gốc Hồng Kông, Labubu đã trở nên nổi tiếng khi bản quyền trí tuệ (IP) được mua lại bởi tập đoàn đồ chơi khổng lồ Trung Quốc Pop Mart, công ty bắt đầu phát hành đồ chơi Labubu dưới dạng mô hình mù (blind-box) vào năm 2019.
Bản năng mua sắm và sự mê hoặc của “hộp mù”
Đồ chơi kiểu “rút thăm may mắn” luôn phổ biến ở Đông và Đông Nam Á, và những năm gần đây bắt đầu lan sang phương Tây. Các món đồ chơi này thường là những nhân vật hư cấu được “chibi hóa” (tức dễ thương hóa, theo tiếng Nhật), lấy từ văn hóa đại chúng như phim ảnh, trò chơi điện tử, hay các chương trình trực tuyến. Chúng được bán dưới dạng hộp kín, không ai biết bên trong là gì cho đến khi mua và mở hộp. Trong một loạt 6 món bông, khả năng cao người mua sẽ sở hữu hàng trùng lặp trước khi có được món cuối cùng để hoàn tất bộ sưu tập.
Điều đặc biệt là ngay cả các vị Phật và Bồ Tát cũng đã được đưa vào dạng búp bê bông sưu tầm tại những quốc gia có văn hóa tiếp nhận cởi mở như Nhật Bản và Đài Loan. Tuy nhiên, điểm khác biệt là những món đồ chơi Phật giáo này thường được đặt hàng bởi các ngôi chùa hoặc tổ chức Phật giáo có điều kiện tài chính, chủ yếu với mục tiêu theo kịp xu hướng của giới trẻ.
Trong khi đó, Pop Mart và các công ty tương tự hoạt động trên quy mô hoàn toàn khác biệt. Tâm lý đằng sau việc tiếp thị “hộp mù” rất phức tạp, nhưng cốt lõi là cảm giác phấn khích khi “mở ra một nhân vật siêu hiếm” trong trò chơi trực tuyến, giống như tìm thấy thẻ Charizard huyền thoại trong bộ bài Pokémon, hay thắng lớn trong sòng bạc. Ở mức độ cơ bản nhất, hành vi mua hộp mù kích hoạt cơ chế phần thưởng giống như cờ bạc.
Nếu xét theo tháp nhu cầu của Abraham Maslow, hành vi mua Labubu cũng có thể được hiểu là thỏa mãn nhu cầu về địa vị xã hội và giá trị trao đổi lại của một món đồ tưởng như trẻ con. Như một bài viết trên ABC từng nhận định: “Sản phẩm văn hóa này mang tính cảm xúc sâu sắc và mang chiến lược kinh tế rõ ràng.”
Phản ứng Phật giáo truyền thống: Trung đạo, Vô thường và Xả ly
Phản ứng Phật giáo truyền thống đối với trào lưu tiêu dùng như thế này thường gồm ba điểm chính:
Thứ nhất, áp dụng con đường Trung đạo khi tiếp cận trào lưu: không có “tội lỗi” gì khi có một sở thích mới, nhưng việc chi tiêu quá mức vào thú vui này là thiếu khôn ngoan và rủi ro tài chính.
Thứ hai, người Phật tử có ý thức sâu sắc về vô thường: như Bloomberg đã chỉ ra, nhiều công ty khác đang vội vã sao chép công thức thành công của Labubu, điều này sẽ nhanh chóng khiến Labubu trở nên “lỗi thời”. Ai biết được khi nào Labubu sẽ bị hạ bệ khỏi ngai vàng danh vọng chỉ vì một dòng đồ chơi khác bất ngờ xuất hiện trong bức ảnh paparazzi của người nổi tiếng hoặc trong một bức selfie của influencer? Người sưu tập cần tự hỏi: họ có còn yêu quý và trân trọng những con búp bê Labubu ấy khi chúng không còn nổi tiếng nữa không?
Thứ ba, giá trị Phật giáo của xả ly (buông bỏ) giúp ta thấy rõ bản chất của “cơn sốt Labubu”: về cơ bản là một hoạt động vui vẻ, vô hại, nhưng hoàn toàn không cần thiết. Với các công ty thì nó có thể là chuyện sống còn, nhưng với người tiêu dùng, đó không phải là nơi đáng để dốc nhiều tâm sức hay tiền bạc — đặc biệt khi quá trình đó khuyến khích cơn nghiện cờ bạc tiềm ẩn. Đối với những người dễ bị cuốn vào, đây lại càng không phải là lựa chọn lý tưởng.
Khi lời dạy cổ điển không đủ: FOMO và những vết thương tâm lý thời mạng xã hội
Tuy nhiên, trong thế giới mạng xã hội ngày càng phức tạp và gây tổn thương tâm lý, những lời khuyên truyền thống ấy cần được diễn giải sâu hơn, nếu không thế hệ trẻ sẽ chỉ gật gù lịch sự với thầy cô Phật giáo trước khi vẫn lao vào cạm bẫy tiêu dùng mà họ đã được cảnh báo.
Khái niệm FOMO — nỗi sợ bị bỏ lỡ — đã thống trị các cuộc thảo luận trên mạng từ trước cả khi mạng xã hội ra đời. Nó đặc biệt phổ biến trong giới trẻ, những người cảm thấy ngày càng mất kiểm soát trước một thế giới đầy biến động.
Giảng viên Hilary Herdman của Viện Rangjung Yeshe từng viết trên trang Samye Institute vào năm 2019:
“Khi chúng ta lướt qua các dòng tin, ta trải qua từng cơn cảm xúc: ganh tỵ, chấp trước, oán giận, tủi thân, hoặc tự chỉ trích… Giờ đây khi ta có thể nhìn thấy hạnh phúc đã qua sàng lọc của người khác, ta càng cảm thấy chạnh lòng hơn. Và người trẻ thì thường xuyên chịu đựng điều này hơn.” (Samye Institute)
Không chỉ là những chuyến du lịch lý tưởng hay mối quan hệ hoàn hảo mới gây ra FOMO. Ngay cả khi người khác khoe các bộ sưu tập món đồ giới hạn như Labubu, nó cũng có thể khiến người khác – thậm chí những người trước đó không quan tâm – bắt đầu cảm thấy hụt hẫng, thua kém.
Giải pháp mà Herdman đưa ra chính là sức mạnh của niềm hoan hỷ (mudita) – tâm thứ ba trong Tứ Vô Lượng Tâm. Bà viết:
“Khi ta thực hành hoan hỷ, ta làm điều đó mà không kèm theo chút tiếc nuối hay ganh tỵ ngầm nào. Vì vậy, khi rèn luyện theo cách này, ta dùng chánh niệm để tự kiểm tra mình: Ta có thể nhìn bạn bè tận hưởng cuộc sống và thực lòng vui mừng cho họ không – mà không có chút so sánh hay oán trách nào?”
Biết đủ để buông xả và vui cùng người khác
FOMO là con đường dẫn đến bất an, ganh ghét, ghen tỵ và nhiều rối loạn nội tâm khác. Khi ta biết chuyển hóa nỗi khó chịu ấy thành niềm hoan hỷ cho niềm vui của người khác (mà không tự so sánh mình), ta cũng có thể bước đi trên Trung đạo của tiêu dùng và hưởng thụ, nếu ta có điều kiện để mua sắm và giải trí một cách chánh niệm.
Dù thế nào đi nữa, giáo lý về vô thường và xả ly luôn giúp ta đặt lại bối cảnh cho bất kỳ thú vui nào: không có gì đáng để bám chấp mãi mãi. Giá trị của món đồ chơi Labubu – cũng như phần lớn những định kiến về giá trị tài chính của chúng ta – đều là giả lập, tùy duyên, và cuối cùng là không thật.
Buddhistdoor Global
