Từ dưới chân núi theo con đường dốc dài khoảng 162 mét , có 238 bậc cấp xây bằng đá ong thì đến sân tam quan chùa.
Chùa Tây Phương được làm theo một kiến trúc cổ kính đặc biệt , có ba lớp nhà chính làm cách nhau thành hình chữ tam của nền kiến trúc cổ Việt Nam . Thềm tòa nhà nọ cách thềm tòa nhà kia 1,6m . Cả ba toà nhà đều làm cổ diêm tám mái , lợp ngói mũi hài , 8 đầu đao cong vút, bờ nóc , bò dải đều gắn hoa chanh đắp chỉ nổi , trên đắp con kìm , rồng , phượng , sô (sư tử) theo cách gọi: “rồng quài , phượng mớm , sô đùa, rất sinh động . Nội thất bên trong được chiếu sáng tự nhiên . Các tòa nhà xây gạch trần theo hình chữ công . Chùa mang dáng dấp “thượng lưu sơn lâu đài, hạ sơn lưu thủy” , thấp thoáng trong những tán lá cây rừng tạo nên một cảnh trí thiên nhiên sơn kỳ thủy tú tuyệt đẹp.
Bên trong chùa , có kiến trúc , bố cục đơn giản mà bao quát , chỗ nào cũng có đường soi cạnh trau chuốt và trang trí hình hoa lá rồng phượng rất mỹ thuật và hài hòa. Ðặc biệt trên mái nhà rui mè đều có mộng ô vuông , lót ngói xanh đỏ vàng. Trang trí theo kiểu áo cà sa nhà Phật . Các chân cột đều đứng trên tảng đá xanh đục hoa sen nở rộ , mà chân cột tưởng như những đài sen . Có những ô cửa sổ tròn trang trí theo kiểu “bán âm , bán dương” hay cửa “sắc sắc không không” thuộc triết lý nhà Phật . Phía trong các vì chùa dựng theo lối chồng giừơng thống nhất , chồng cột có xà đỡ . Nghệ thuật trang trí theo kiểu rồng phượng hoa lá ở trên các vì xà , vân nong … với kỹ thuật chạm bẹt (chạm nông) . Ngôi chùa thứ nhất và ngôi chùa thứ ba được chạm đục hoa lá rất mềm mại và hài hòa với cảnh vật cây núi bên ngoài . Ngôi chùa giữa thì được nghệ nhân đục chạm tứ linh . Các đầu rồng được thể hiện sống động như đang vờn mây cuốn gió. Các con phượng, con lân cũng như đang đùa giỡn với thời gian.
Chùa thờ tam bảo ở ba tòa nhà , có 62 pho tượng lớn nhỏ phần nhiều bằng gỗ mít , trong đó có tượng của 18 vị Phật tổ được các nghệ nhân tạo tác một cách tinh vi và sinh động . Ðặc biệt là tượng Tuyết Sơn (thờ giữa tam bảo chùa giữa) , các pho tượng La Hán (thờ ở chùa Thượng) , bát bộ Kim Cương (thờ ở chùa Hạ) với những đường nét điêu khắc kỹ thuật điêu luyện tuyệt mỹ của nghệ nhân đương thời đã tạo nên những vi La Hán vui , buồn , khắc khổ , suy nghĩ , trầm tư. Nhà thơ Huy Cận đã diễn tả các vị La Hán chùa Tây Phương : “Mỗi người một vẻ mặt con người”.
Tượng Phật ở tòa nhà thứ nhất
Bồ Tát Chuẩn đề
Tượng Kim Cương
Tòa nhà thờ Phật thứ hai – giữa
Trên cùng: Đại Thế Chí Bồ Tát – Tượng Phật A Di Đà – Tượng Quan Âm Bồ tát, lớp thứ hai: Anan, Thích Ca Tuyết Sơn, Cadiếp, lớp thứ ba: Phật Di Lặc
Tượng Phật A Di Đà
Tượng Phật Thích Ca Tuyết Sơn
Tượng Phật Di Lặc
Tượng Đại thế chí Bồ Tát
Tòa thờ Phật thứ ba – các vị La hán
Tam bảo trong tòa nhà thứ ba – Tam thế Phật
Bàn thờ Tổ
