Một nữ giám đốc điều hành cấp cao mà tôi từng đồng hành—hãy gọi chị là Diệu An—đã dành nhiều năm xây dựng niềm tin, tạo ra ảnh hưởng và liên tục đạt được những kết quả nổi bật. Thế nhưng, trong một lần tái cấu trúc đột ngột của công ty, vai trò của chị bị cắt bỏ không một lời báo trước. Không có cuộc thảo luận, không có kế hoạch chuyển giao. Chỉ là vài lời trấn an nhẹ nhàng, một gói thôi việc và một email ngắn gọn thông báo đến các bên liên quan—thế là xong.
Nhưng thay vì để mặc bản thân trôi dạt trong vô thường, Diệu An đã tỉnh thức trước nghịch cảnh. Chị tìm đến những người thầy đáng tin cậy, kết nối lại với mạng lưới của mình, làm việc cùng một huấn luyện viên lãnh đạo và—điều quan trọng hơn cả—dành cho mình một khoảng thở sau nhiều năm không dừng lại. Khi tâm đã lắng, trí sáng ra, chị định hình lại giá trị cốt lõi của mình và chuyển hướng sang một vai trò nhân sự rộng hơn, nơi các kỹ năng tích lũy nhiều năm qua được trân trọng và phát huy.
Câu chuyện của chị không phải là cá biệt. Thất nghiệp, thu nhập đình trệ, tự động hóa do AI, thay đổi pháp luật lao động, và kỳ vọng về môi trường làm việc luôn biến đổi khiến sự ổn định nghề nghiệp ngày càng trở nên mong manh. Ngay cả những người tận tâm và giỏi giang nhất cũng không tránh khỏi những cơn gió đổi thay.
Nhưng thử thách thật sự không chỉ là “giữ được việc” mà là “giữ được chính mình” giữa vô thường. Điều đó đòi hỏi sự kiên cường nghề nghiệp—một năng lực giống như chánh niệm: vừa thích nghi linh hoạt, vừa giữ được tâm vững vàng trong lúc hoàn cảnh liên tục xoay chuyển, như cách Diệu An đã thực hành.
Bốn con đường nuôi dưỡng sự dẻo dai nghề nghiệp (Career Resilience)
Kiên cường không phải là bám víu vào công việc vì sợ hãi, mà là học cách buông đúng lúc, nắm đúng chỗ, như lời dạy của đức Phật: “Biết đủ là giàu, biết buông là tự tại.”
1. Xác định điều không thể thỏa hiệp (giới hạn tâm thức)
Trong kinh Trung Bộ, Đức Phật dạy về việc “biết rõ mình là ai, đang đi đâu và vì sao đi con đường đó.” Tương tự, trong sự nghiệp, điều quan trọng không phải là giữ cho được một vị trí, mà là biết giá trị cốt lõi nào mình không thể đánh mất. Khi bạn rõ ràng điều gì là phi thương lượng, bạn sẽ có la bàn định hướng giữa biến động.
Tự hỏi mình:
Tôi có chấp nhận đánh đổi sự bình an để giữ công việc không?
Tôi có dám từ bỏ thu nhập cao để làm điều có ý nghĩa hơn?
Tôi có sẵn sàng trở lại môi trường cứng nhắc chỉ để được an toàn?
Tôi có dấn thân vào tổ chức đi ngược lại giá trị sống của mình không?
Tôi có chấp nhận hy sinh người khác để giữ vị trí cho bản thân?
Câu trả lời không chỉ là tư duy, mà chính là giới hạn tâm thức của bạn—nơi bạn vẽ ra biên giới giữa “được” và “mất” mà vẫn giữ được lòng thanh thản.
2. Rèn luyện sự linh hoạt trong vô thường
Sự nghiệp cũng giống như dòng sông: không khi nào tĩnh tại. Muốn sống sót và đi xa, người hành giả cần tâm như nước—mềm mại, thích nghi nhưng không tan biến bản chất. Điều đó đòi hỏi trí tuệ cảm xúc, khả năng học nhanh và ứng biến.
Quán sát vai trò của mình trong bức tranh lớn: Hãy thấy mình là một phần trong nhân duyên cộng đồng nghề nghiệp. Đóng góp vượt ra ngoài vai trò được giao là cách tạo thêm nhân tốt cho tương lai.
Giữ tâm bất loạn giữa nghịch cảnh: Giống như hành giả an trú trong hơi thở giữa bão lòng, người kiên cường trong sự nghiệp cần biết điểm dừng, biết quay về với chính mình khi căng thẳng trỗi dậy.
Phát triển kỹ năng có giá trị lâu dài: Trong khi công nghệ thay đổi từng ngày, khả năng lãnh đạo, sáng tạo, thấu cảm vẫn là “tài sản không mất”. Đầu tư vào những gì không thể bị thay thế.
Biến mỗi thất bại thành một bài học: Trong Phật pháp, không có thất bại—chỉ có nhân và quả. Mỗi khó khăn là một bài học nhân quả cần quán chiếu để trưởng thành hơn.
3. Gieo trồng và nuôi dưỡng các mối liên hệ thiện lành
Trong Tăng Chi Bộ, Đức Phật dạy rằng kết bạn với bậc thiện tri thức là nhân duyên lớn để tiến hóa. Sự nghiệp bền vững không chỉ dựa vào hồ sơ cá nhân, mà dựa vào những người sẵn lòng đưa tay nắm lấy bạn lúc cần.
Kết nối vượt khỏi tổ chức hiện tại: Tham gia cộng đồng nghề nghiệp, diễn đàn chuyên môn, nhóm đồng hành tâm linh hoặc thiện nguyện. Kết nối chân thành là gieo duyên lành cho mai sau.
Xây tình thân, không chỉ mở rộng LinkedIn: Hãy quan tâm, giúp đỡ, chia sẻ thật tâm. Điều bạn trao ra hôm nay sẽ quay trở lại, đúng lúc và đúng chỗ.
Duy trì những người bạn đồng hành nơi công sở: Có thể họ chính là những “tri kỷ tạm thời” giúp bạn thấy mình không đơn độc giữa thử thách.
4. Chuẩn bị cho bước tiếp theo khi mọi thứ vẫn còn yên
Giống như người hành giả luôn mang bên mình túi tam bảo—Phật, Pháp, Tăng—để không lạc lối giữa sa mạc vô minh, người đi làm cũng cần có phương án dự phòng cho sự nghiệp, trước khi cần đến nó.
Thiết lập thói quen kiểm tra định hướng nghề nghiệp:
Hàng quý: Bạn có đang học hỏi không? Công việc nuôi dưỡng hay vắt kiệt bạn?
Hàng năm: Bạn có còn đi đúng hướng không? Cần chuẩn bị cho điều gì?
Chủ động định hình hình ảnh cá nhân: Hãy để người khác biết bạn là ai, bạn mang lại giá trị gì, và điều gì thúc đẩy bạn sống và làm việc mỗi ngày.
Biết mình muốn gì nếu ngày mai thất nghiệp: Đừng chờ biến cố mới suy nghĩ. Người có trí thấy trước điều chưa xảy ra, người không có trí mới hoảng loạn khi chuyện đến.
—
Sự dẻo dai nghề nghiệp không đến từ vị trí, danh hiệu hay mức lương, mà đến từ khả năng đi trong vô thường mà không đánh mất mình. Giống như cánh sen vươn lên từ bùn, người tỉnh thức trong sự nghiệp không chỉ vượt khó, mà còn nở hoa giữa những nghịch cảnh.
Chúng ta không thể kiểm soát mọi thứ xảy ra, nhưng ta có thể học cách đi qua chúng với chánh niệm, trí tuệ và từ bi. Hãy tin vào năng lực của chính mình—và vào con đường mà bạn đang bước đi với tâm chân thành.
