The Da Vinci Code được tác giả Dan Brown tóm tắt như sau: “Nhà biểu tượng học lừng danh của đại học Harvard, được mời đến Bảo tàng Louvre để xem xét một chuỗi những mật mã bí hiểm liên quan đến tác phẩm nghệ thuật của Da Vinci. Khi đang khám phá những mật mã đó, ông đã vô tình tìm được chìa khóa của một trong những điều huyền bí nhất của lịch sử… và từ đó ông trở thành kẻ bị săn đuổi”.
Một vài vấn đề bí hiểm đó gây nghi ngờ Jesus có phải là một vị thánh, ông đã từng kết hôn, hay Thánh kinh có thật sự ghi lại những gì ông đã rao giảng. Câu chuyện là một tiểu thuyết trinh thám với đầy những yếu tố mạo hiểm, giết người, bội phản, v.v… chúng xâu kết thành một chuỗi những tình tiết hấp dẫn bằng cách làm sống lại giả thuyết về những âm mưu.
Đây là đầu mối của mọi cuộc tranh cãi: câu chuyện trong tiểu thuyết kia là sự thật hay chỉ là sự hư cấu. Hầu hết độc giả đều ngả theo một xu hướng nhất định, không có sự lưỡng lự. Thế nhưng, sự thật có đơn giản như khi chúng ta bị vướng mắc vào một khuynh hướng nào? Có chăng một sự pha trộn giữa sự thực và hư cấu?
Tác giả cho rằng, đó là kết quả tổng hợp từ các công trình nghiên cứu. Điều trớ trêu là phản ánh lời tuyên bố “thật” được ghi nhận trong truyện, Ngài Ian McKellen (người đóng vai Sir Leigh Teabing trong phim) bình luận: “Tôi thường nghĩ Thánh kinh chắc hẳn đã từ chối sự thật khi cho rằng đó chỉ là hư cấu, như việc đi trên nước, nó tạo nên quy tắc của niềm tin”. Ông ta nói đúng? Tin vào những điều không thể, có tạo nên một bước nhảy vọt trong niềm tin?
Những người theo Phật có quan điểm gì về những biểu hiện của bộ phim này? Liệu chúng ta có thể rút ra được bài học kinh nghiệm nào không? Đức Phật luôn khuyên chúng ta hãy luôn khách quan khi đối diện với sự thật. Hãy rộng đường quan sát những gì đáng tin thì hãy tin, thay vì đơn giản chỉ tập trung vào sự tin cậy của phía này hay phía kia. Có thể thái độ này là sự minh họa tốt nhất cho lời nhận xét của Tom Hanks (người đóng vai giáo sư Robert Langdon, vị anh hùng trong phim). Khi được hỏi, ông có tin rằng Chúa Jesus đã kết hôn với bà Mary Magdalene, ông trả lời: “Tôi không biết! Lúc đó tôi không có mặt ở đó”. Câu trả lời triệu lần chính xác! Chúng ta cần nhận thức rằng, hầu hết những gì chúng ta biết về Chúa Jesus không phải là thông tin trực tiếp.
Niềm tin của chúng ta thường phụ thuộc vào niềm tin trong lịch sử, cả những vấn đề tôn giáo lẫn phi tôn giáo. Nếu chúng ta nhận ra rằng thật khó để đặt toàn bộ niềm tin của chúng ta vào các sử gia, những người thường mắc sai lầm và mâu thuẩn quá nhiều giữa lý thuyết và thực tế. Vậy thì, với tính khách quan riêng, ai có thể làm cho chúng ta tin tưởng ngoại trừ chính bản thân chúng ta? Nếu tiểu sử của nhà sáng lập tôn giáo bị mơ hồ, điều đó nhắc nhở chúng ta rằng, nguồn gốc của những giá trị tôn giáo vững chãi được thiết lập trên cơ sở bản chất của giáo pháp, hơn là những bằng chứng của lịch sử. Điều đó cuốn hút và làm cho chúng ta gởi trọn niềm tin một khi đang phân vân đứng giữa hai khuynh hướng của câu chuyện. Ngay cả khi mỗi một cứ liệu trong phim dường như cũng có nghiêng về một phía nhất định. Một cứ liệu có thể lật tẩy toàn bộ nội dung phim, trong khi cứ liệu khác chỉ đóng vai trò hỗ trợ.
Vấn đề trên của “sự nhận dạng mơ hồ” có ảnh hưởng đến Phật giáo? Tất nhiên, về lịch sử, đức Phật xuất hiện trên thế gian trước đức Jesus hơn nửa thiên niên kỷ. Đó là vấn đề lịch sử rõ ràng. Thực tế, đời sống của Ngài được miêu tả rất nhiều trong kho tàng kinh điển đồ sộ và dĩ nhiên là không thể tóm lược vào một cuốn sổ tay. Kinh điển
Bài học lớn nhất từ tác phẩm văn học vừa nêu cho chúng ta thấy, sẽ hết sức nguy hiểm nếu quá tin vào giáo điều. Phải chăng những sai lầm trong nội dung tác phẩm không tương thích cho việc chuyển tải sự trung thực của chân lý, nó cũng có thể không thích hợp với bất cứ quan điểm nào ủng hộ chân lý của cuộc sống, cho vũ trụ và cho vạn vật? Trong thâm tâm, chúng ta phải thừa nhận rằng, có nhiều cuốn sách kinh có thể do các nhà sáng lập tôn giáo viết nên và cũng có thể không!
Nhận định của chúng ta đơn thuần bị chuyển hướng theo bất cứ quan điểm nào hay phụ thuộc vào trí tuệ của mình? Phim truyện có phải là một loại dị giáo mới của Thánh kinh, hay chỉ là sự thật bí ẩn và bị lãng quên? hay có một sự mập mờ nào đó giữa hai khuynh hướng trên? Chúng ta là tín đồ của những cuốn sách cổ hay của những tác phẩm bestseller? Hoặc chúng ta chỉ là tín đồ của một tư tưởng nào đó thôi? Theo lời dạy của đức Phật: “Ðương nhiên, này các Kalama, các Ông có những phân vân! Trong những trường hợp đáng nghi ngờ, các Ông đương nhiên khởi lên phân vân.
Này các Kalama, chớ có tin vì nghe báo cáo, chớ có tin vì nghe truyền thuyết; chớ có tin vì theo truyền thống; chớ có tin vì được kinh điển truyền tụng; chớ có tin vì lý luận suy diễn; chớ có tin vì diễn giải tương tự; chớ có tin vì đánh giá hời hợt những dữ kiện; chớ có tin vì phù hợp với định kiến; chớ có tin vì phát xuất từ nơi có uy quyền, chớ có tin vì vị Sa-môn là bậc đạo sư của mình. Nhưng này các Kàlàmà, khi nào tự mình biết như sau: ‘Các pháp này là thiện; Các pháp này là không đáng chê; Các pháp này không bị các người có trí chỉ trích; Các pháp này nếu thực hiện và chấp nhận đưa đến hạnh phúc an lạc’, thời này Kalama, hãy tự đạt đến và an trú!” (Kinh Kalama). Cho dù giả thuyết của tác phẩm “Mật mã Da Vinci”, có thể khắc họa sự nguy hiểm khi bám víu vào tín điều đi chăng nữa, thì tự thân nó cũng bị vướng mắc hay bám víu vào tín điều. Hai xu hướng cực đoan: chủ nghĩa giáo điều và sự tùy tiện về niềm tin đều làm lạc hướng Trung đạo về sự công bằng và sáng suốt khi thiết lập niềm tin.
Vậy, nếu ta tin vào quan điểm này, câu chuyện này hay chuyện khác, là sai lầm? Câu chuyện dù là hư cấu hay sự thực không là vấn đề cốt lõi, cũng như bài học đắt giá về sự tin tường mù quáng vào một quan điểm nào rồi cho đó là không thể sai được. Ngay cả Phật tử chúng ta cũng có lúc nghi ngờ về một số văn bản trong thư tịch Phật giáo, được cho là ngụy kinh. Lời khuyên của đức Phật là, không nên chỉ đặt niềm tin vào kinh sách, như vậy sẽ đi ngược lại tính nguyên vẹn của giáo lý. Phải chăng chỉ cần tập trung vào quan điểm của một cuốn sách rồi nói về toàn bộ sự thật, trong khi có vô số tác phẩm khác cũng cho là Thánh kinh?
Một con người thông minh tự mình phải biết phán định cái gì là Thánh điển và xứng đáng được tin tưởng, chứ không thể ai khác hay quan điểm nào. Nên nhớ, sức mạnh và số đông không thể luôn nói đúng sự thật. Trong lịch sử, hàng nghìn (có nơi nói hàng triệu) người bị săn đuổi và bị hỏa thiêu vì những tuyên bố trái ngược, biết bao nhiêu người chết hoặc bị tàn sát vì bảo vệ niềm tin của mình. Điều đó cũng từng gây tổn thất cho những tôn giáo luôn tự cho mình đúng và không thừa nhận các tôn giáo khác, hay thường gán ép cho người khác là dị giáo.
Mong ước của mọi người là muốn biết đức Jesus có phải là con người hay một vị Thánh, hay cả hai. Điều quan trọng đáng lưu ý là, Jesus không chỉ là người duy nhất được một số người xưng Thánh. Ngược lại, đức Phật được xem là con người Trung đạo giữa thánh và phàm. Là một bậc thánh trong vô vàn kiếp trước, Ngài chọn con đường giáng sanh làm một người mẫu mực, tu hành trở thành một con người hoàn thiện – Phật đà – người vượt qua mọi giới hạn của loài người và loài trời. Ngài tự tuyên bố mình là “Phật”, người thức tỉnh trước thực tại, chẳng phải trời hay người mà là thầy của trời người. Cái gì để xác định thánh? Thánh là người có khả năng đi trên nước, vậy thì không chỉ có Jesus là Thánh. Đức Phật từng đưa cả đoàn tỳ kheo vượt sông. Thánh có khả năng sống lại? Đức Phật là người đã vượt qua sự sống chết và còn có khả năng giảng dạy cho chúng sanh ở các thế giới khác. Vuợt trên mọi sự khao khát của chúng ta, đức Phật sống trọn cuộc đời vì chúng sinh, suốt 45 năm, hóa độ chúng sinh bằng lòng từ bi và trí tuệ của Ngài, hướng dẫn chúng sinh bước lên con đường giải thoát. Điều quan trọng nhất Ngài nhắc nhở trong kinh Di giáo là phải lấy giáo pháp của Ngài làm thầy, cho dù Ngài còn tại thế hay không.
Nếu, theo lời Phật dạy, sự cao quý của chúng ta không thể căn cứ vào nguồn gốc, chủng tộc, màu da… mà do những gì chúng ta suy nghĩ và hành động sau khi được sinh ra, thì ý tưởng truy tìm dòng máu của Jesus trong tác phẩm “Mật mã Da Vinci” chỉ tạo nên sự hoang mang vô bổ. Chắc chắn, chân lý chắc thật tự thân nó chứng minh đúng, cho dù có thuộc trực hệ nào. Hàng đệ tử của Phật đắc quả A la hán xuất thân từ mọi tầng lớp trong xã hội, từ tầng lớp thượng lưu đến giai tầng nô lệ. Giác ngộ là một đặc quyền của chúng ta. Chúng ta có quyền làm cho mình trở nên cao quý bằng cách tu tập theo Bát chánh đạo. Chúng ta có thể vượt trên cả thánh, bằng việc thành Phật, những con người toàn diện về từ bi và trí tuệ.
Với lời bình trong phim: “Điều chúng ta làm để bảo vệ mình, là điều chúng ta phải đối diện”. Nếu thế, khi chúng ta bảo vệ sự ảo tưởng hay những gì trái với sự thật, tức chúng ta không trung thành với thế giới này và với chính bản thân mình. Nhưng lối tư duy phi truyền thống và lập dị về tôn giáo của mình một cách thẳng thắn có luôn luôn đúng? Trích lại lời Phật: “Chớ có tin vì nghe báo cáo, chớ có tin vì nghe truyền thuyết, chớ có tin vì theo truyền thống, chớ có tin vì được kinh điển truyền tụng…” Nguyện cho tinh thần chúng ta luôn sảng khoái, không phải đối diện với những sự chống đối niềm tin, mà luôn có cái nhìn khách quan đối với sự tôn sùng của những niềm tin và làm trong sạch một cách thích hợp. Chúng ta phải học cách sống với sự khó chịu khi bị nhiễu loạn, mức khó chịu đủ để chúng ta xem xét lại niềm tin của mình có thể đứng vững trước sự thử thách của lẽ phải.
Bằng chứng của những âm mưu có thể gợi ý về một sự thách thức, nhưng qua thử thách mới biết dở hay – trong sự nghi ngờ, thực hành, thể hiện giáo lý mà chúng ta tôn quý, như lời Phật dạy, hãy thử nghiệm lời dạy của Ngài như lửa thử vàng. Trong vầng mây xám của lịch sử, những cứ liệu thiếu chính xác do những người chiến thắng trong chiến tranh và xung đột về quyền lợi viết, thường đối nghịch với sự thật và dễ bị đánh mất hay bị trộn lẫn với truyện giả tưởng và truyền thuyết. Trách nhiệm của chúng ta là nên gạn lọc những điều ảo tưởng để nhận thức chân lý. Chúng ta có toại nguyện với những sự thật đầy rồi rắm? Hay có nuôi dưỡng niềm tin của mình được kết tinh nên bằng sự trong sáng?
Đến cuối phim, giáo sư Langdon đề cập đến “Những gì chúng ta quan tâm là điều bạn tin”. Điều đó đúng với cảm giác rằng, chúng ta không có gì ngoài một mớ lẫn lộn giữa sai lầm và niềm tin chân chính – và đó là vấn đề của chúng ta, làm cho nó tốt lên hay xấu đi. Niềm tin, tự nó không phải là câu trả lời, đặc biệt khi nó được xây dựng trên những nền tảng không vững chắc, làm cho chúng ta mù quáng khi tin. Trí tuệ là cần thiết cho việc cân bằng hai vấn đề này. Như thế, Phật giáo dùng từ thành tín (saddha) đúng hơn là dùng từ niềm tin. Thành tín giúp khám phá cuộc kết hôn của niềm tin hợp lý và trí tuệ. Bạn có đủ niềm tin đối với đạo Phật, hoặc có khi nào bạn nghi ngờ lòng thành tín của mình? Có thể, đó là vấn đề cuối cùng mà chuyện phim đã đặt ra. Và, câu trả lời chỉ đến từ bạn, chỉ có bạn.
