Các tác phẩm điêu khắc đá độc đáo vốn chạm khắc trong thời kỳ Nghệ thuật Gandhada không chỉ toát lên khả năng điêu luyện của các nghệ nhân mà còn tường thuật chi tiết hành trạng cuộc đời đức Phật từ lúc đản sinh đến khi nhập diệt và khả năng cứu độ của Ngài.
Các câu chuyện như: giấc mộng của Hoàng hậu Maya, giải mộng, Tất-đạt-đa đản sinh, cảnh tắm, cảnh đi bảy bước trên hoa sen, đi học, viết bài, thi tài năng, đời sống vương giả, lập gia thất, xuất gia, tu khổ hạnh, tuyệt thực, thiền định lần đầu, ma vương cám dỗ, chứng quả, chuyển pháp luân đầu tiên, cảnh niết bàn, cảnh hỏa táng đức Phật, chia xá lợi, kiến trúc tháp xá lợi, đều được chạm khắc cực đẹp trong các tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá này.
Bộ sưu tập Nghệ thuật Gandhara bao gồm các loại hình nghệ thuật kiến trúc khác nhau: bình đựng xá lợi, các kiểu tháp xá lợi bằng loại phiến thạch và đồng, các tác phẩm điêu khắc bằng vôi vữa, các tượng Phật nhỏ bằng đất nung, các vật dụng đặt dọc theo những bức tượng Phật trông giống như thật.
Giáo sư Fidaullah Sehrai, – nguyên giám đốc Ban Khảo cổ và Bảo tàng Tỉnh Biên giới Tây-Bắc (NWFP), – nói: “Các câu chuyện cuộc đời đức Phật, điêu khắc trong thời kỳ Nghệ thuật Gandhara, là một tài liệu xác thực về kinh điển Đại thừa (Mahyama) trong suốt vương triều Ka-nị-sắc-ca (thế kỷ thứ I TL)”.
Giáo sư Sehrai nói thêm, Nghệ thuật Gandhara, chịu ảnh hưởng của các nghệ nhân Ấn Độ, Hy Lạp, La Mã, và Ba Tư, xuất hiện trong vùng này vào thế kỷ thứ I (TL) để truyền bá Phật Pháp thông qua điêu khắc đá cũng như các hình ảnh bằng chất liệu vôi vữa, đất nung, và đồng. Các hình ảnh này do các Phật tử đặt trong các điện thờ của các tự viện và trong các bảo tháp của vùng Gandhara với mục đích chiêm bái.
Theo Giáo sư Sehrai, trong nghệ thuật Phật giáo cổ, đức Phật được kể lại trong hình thức con người nhưng trình bày bằng biểu tượng. Bốn sự kiện quan trọng của cuộc đời đức Phật là sự kiện đản sinh tại vườn Lâm-tỳ-ni, sự kiện thành đạo dưới cây Bồ-đề, sự kiện chuyển pháp luân đầu tiên tại Vườn Nai, và sự kiện nhập niết bàn tại Kusigana, đều được biểu tượng bằng một hoa sen, một cây Bồ-đề, một bánh xe luân hồi, một con nai và một bảo tháp.
“Viện bảo tàng Peshawar có bộ sưu tập Nghệ thuật Gandhara lớn nhất trên thế giới, bao gồm 4247 (936 đang trưng bày và 3311 nằm trong kho) cổ vật, như: các tác phẩm điêu khắc đá, các yếu tố kiến trúc, các tác phẩm nghệ thuật vôi vữa, các tượng nhỏ bằng đất nung, các bình đựng xá lợi, và các vật dụng”, Saleh Muhammad, giám đốc Ban Bảo tàng và Khảo cổ Tỉnh Biên giới Tây-Bắc (NWFP), nói.
Các tư thế chính của đức Phật trong Viện bảo tàng Peshawar là tư thế Thiền (Dhayana Mudra), tư thế Rải Từ tâm (Abhaya Mudra), tư thế Chuyển Pháp Luân (Dharma Chakra Mudra) và tư thế Tiếp xúc với Thế gian (Bhumispersa Mudra).
Saleh cho biết, bộ sưu tập chính của Viện bảo tàng Peshawar có được từ những lần khai quật của Viện Khảo cổ học Ấn Độ, ở Frontier Circle từ năm 1902 đến 1941, từ sự taro tặng và từ các cuộc trao đổi.
Chúng được tìm thấy tại các địa điểm: Shari Bahlol (1906 -1926), ở quận Mardan, Shah Ji-ki-Dheri (1908-1910), ở quận Peshawar, và các địa điểm khác như: Mamane Dheri, Akhun Dheri, Ibrahimzai, Utmanzai, Hamid Garhi Turangzai, Bala Hisar, Sheikan Dhei, ở quận Charsadda.
Các cổ vật của Nghệ thuật Gandhara trong viện bảo tàng này có niên đại từ thế kỷ thứ II đến thế kỷ thứ V (TL).
Thích Minh Trí lược dịch (Theo budhistchannel.tv)
