Tầm nhìn của doanh nghiệp mô tả khát vọng dài hạn, vẽ nên bức tranh về thế giới mà tổ chức mong muốn kiến tạo. Trong khi đó, sứ mệnh định nghĩa lý do tồn tại của tổ chức, làm rõ cách thức tổ chức sẽ hiện thực hóa tầm nhìn thông qua hành động, giá trị và chiến lược. Cả hai tuyên bố này đóng vai trò như kim chỉ nam, dẫn dắt quyết định, truyền cảm hứng cho nhân viên và truyền đạt mục tiêu đến các bên liên quan. Tuy nhiên, nếu chỉ được xây dựng qua lăng kính cạnh tranh hoặc lợi nhuận, tầm nhìn và sứ mệnh có nguy cơ trở nên sáo rỗng, không chạm đến trái tim của người lao động hay cộng đồng.
Triết lý Phật giáo mang đến một góc nhìn chuyển hóa cho việc định hình lại hai tuyên bố cốt lõi này. Với nền tảng là chánh niệm, từ bi và sự nhận thức về tính tương tức, tuệ giác Phật giáo khuyến khích các tổ chức vượt qua lợi ích cá nhân để hướng đến một mục đích phục vụ lợi ích chung. Khi tích hợp những nguyên lý này, doanh nghiệp có thể tạo ra tầm nhìn và sứ mệnh không chỉ mang tính chiến lược mà còn sâu sắc, nuôi dưỡng văn hóa đồng cảm, ý nghĩa và kết nối.
Từ Bi – Nền Tảng của Tầm Nhìn
Từ bi (karuna) trong Phật giáo là khát khao chân thành nhằm xoa dịu khổ đau của người khác. Đó là một phẩm chất tích cực, chủ động vượt qua lòng thương hại, thôi thúc chúng ta hành động với lòng tử tế và sự thấu hiểu. Khi doanh nghiệp đặt từ bi làm nền tảng cho tầm nhìn, điều đó có nghĩa là họ ưu tiên sự an lạc của tất cả các bên liên quan—nhân viên, khách hàng, cộng đồng và môi trường—hơn là chỉ chạy theo lợi nhuận.
Một tầm nhìn từ bi bắt đầu từ việc nhận diện khổ đau. Trong môi trường doanh nghiệp, khổ đau có thể hiện diện dưới nhiều hình thức: kiệt sức của nhân viên, lao động bị bóc lột, suy thoái môi trường, hoặc sản phẩm đặt lợi nhuận lên trên nhu cầu con người. Một công ty lấy từ bi làm gốc sẽ đối mặt với những vấn đề này như là phần cốt lõi trong sứ mệnh, chứ không phải vấn đề phụ. Chẳng hạn, một công ty công nghệ có thể hình dung “một thế giới nơi công nghệ trao quyền cho mọi người sống xứng đáng và công bằng,” cam kết cung cấp các giải pháp thu hẹp khoảng cách số thay vì làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng.
Hướng tiếp cận này phù hợp với thực hành tâm từ (metta) trong Phật giáo—lan tỏa thiện chí đến tất cả chúng sinh không phân biệt. Một tầm nhìn lấy cảm hứng từ tâm từ có thể hướng đến việc tạo ra sản phẩm/dịch vụ nâng đỡ các cộng đồng yếu thế, tăng cường sức khỏe tinh thần hoặc giảm thiểu tác hại môi trường. Ví dụ, Patagonia thể hiện điều này qua tầm nhìn: “Sử dụng doanh nghiệp để truyền cảm hứng và triển khai các giải pháp cho cuộc khủng hoảng môi trường.” Khi đặt tầm nhìn trên nền tảng từ bi, Patagonia điều chỉnh toàn bộ hoạt động của mình để phù hợp với cam kết bảo vệ trái đất, tạo nên sự cộng hưởng mạnh mẽ với khách hàng và nhân viên có cùng giá trị.
Việc xây dựng tầm nhìn từ bi đòi hỏi chánh niệm—sự nhận thức có chủ đích về hiện tại và hệ quả của nó. Các nhà lãnh đạo cần phản tỉnh sâu sắc về tác động của tổ chức, đặt câu hỏi: Công việc của chúng ta ảnh hưởng đến người khác ra sao? Đâu là nơi đang hiện diện khổ đau, và ta có thể làm gì để giảm thiểu? Quá trình này giúp đảm bảo tầm nhìn không phải là lý tưởng viển vông mà là một cam kết thực tiễn cho sự chuyển hóa có ý nghĩa.
Mục Đích – Trái Tim của Sứ Mệnh
Nếu tầm nhìn là đích đến, thì sứ mệnh là con đường dẫn đến đó. Trong giáo lý Phật giáo, mục đích gắn liền với chánh pháp (dharma)—con đường đúng đắn, hài hòa với chân lý và vũ trụ. Một sứ mệnh có mục đích không chỉ là công ty làm gì, mà là vì sao công ty làm điều đó. Nó trả lời câu hỏi: Chúng tôi đóng góp điều gì cho sự an lành của thế giới, phản ánh giá trị sâu thẳm nhất của mình?
Phật pháp nhấn mạnh chánh tư duy (samma sankappa)—một chi phần của Bát Chánh Đạo—khuyến khích hành động dựa trên tinh thần không gây hại, rộng lượng và minh triết. Một sứ mệnh mang tinh thần chánh tư duy tập trung vào việc tạo ra giá trị cho tất cả các bên, thay vì khai thác họ. Ví dụ, một công ty y tế có thể phát biểu sứ mệnh là: “cung cấp dịch vụ chăm sóc tôn trọng phẩm giá và sự gắn kết của từng bệnh nhân,” đề cao sức khỏe toàn diện thay vì trị liệu chạy theo lợi nhuận.
Mục đích cũng cần sự chân thực. Trong Phật giáo, sự chân thực đến từ sự tỉnh giác và sống đúng với bản chất sâu xa của mình. Với doanh nghiệp, điều này nghĩa là xây dựng sứ mệnh phản ánh đúng điểm mạnh, giá trị cốt lõi và đáp ứng nhu cầu thực tế của xã hội. Một công ty thực phẩm có thể cam kết: “nuôi dưỡng cộng đồng bằng thực phẩm bền vững, có đạo đức,” gắn kết với nguyên lý bất hại (ahimsa) và tinh thần bảo vệ môi trường.
Ngoài ra, sứ mệnh có mục đích là sứ mệnh năng động, có khả năng tiến hóa khi doanh nghiệp hiểu sâu hơn vai trò của mình trong thế giới. Khái niệm vô thường (anicca) trong Phật pháp nhắc nhở chúng ta rằng mọi thứ đều thay đổi, và sứ mệnh cũng cần linh hoạt để thích ứng, miễn là vẫn bám rễ vào giá trị cốt lõi.
Tương Tức – Sợi Dây Kết Nối Tầm Nhìn và Sứ Mệnh
Cốt lõi của triết lý Phật giáo là khái niệm tương tức (interbeing), một thuật ngữ do thiền sư Thích Nhất Hạnh đề xuất để diễn tả sự gắn bó chặt chẽ giữa mọi hiện tượng. Tương tức dạy rằng không có gì tồn tại độc lập; mọi hành động, sinh vật và hệ thống đều liên kết chặt chẽ. Trong kinh doanh, tương tức thách thức ý niệm công ty là thực thể tách biệt, khuyến khích các lãnh đạo nhìn nhận doanh nghiệp như một phần của mạng lưới mối quan hệ rộng lớn—nhân viên, khách hàng, nhà cung cấp, cộng đồng và trái đất.
Một tầm nhìn và sứ mệnh dựa trên tinh thần tương tức thừa nhận rằng sự thành công của doanh nghiệp không thể tách rời khỏi sự an lạc của hệ sinh thái xung quanh. Quan điểm này chuyển trọng tâm từ cạnh tranh sang hợp tác, từ khai thác sang tái tạo. Chẳng hạn, một công ty sản xuất có thể hình dung “một thế giới nơi công nghiệp phát triển hài hòa với thiên nhiên,” và sứ mệnh là “đổi mới phương pháp sản xuất bền vững, tôn trọng hành tinh chung của chúng ta.”
Tương tức cũng nuôi dưỡng tinh thần hòa nhập. Khi thừa nhận sự kết nối giữa mọi bên liên quan, doanh nghiệp có thể xây dựng tầm nhìn và sứ mệnh ưu tiên đa dạng, công bằng và hòa nhập. Điều này có thể bao gồm việc lắng nghe các nhóm yếu thế, đảm bảo điều kiện lao động công bằng, hoặc thiết kế sản phẩm phục vụ nhu cầu đa dạng. Thực hành lắng nghe sâu trong Phật giáo—lắng nghe không phán xét—có thể hướng dẫn lãnh đạo soạn thảo những tuyên bố phản ánh khát vọng và khó khăn của toàn thể cộng đồng.
Tương tức còn khuyến khích tư duy hệ thống. Một công ty có thể đặt câu hỏi: Chuỗi cung ứng của chúng ta có đạo đức không? Sản phẩm của chúng ta có gây hại cho xã hội hay môi trường không? Bằng cách phản tỉnh những câu hỏi này, doanh nghiệp có thể điều chỉnh tầm nhìn và sứ mệnh theo nguyên lý tương quan chặt chẽ giữa mọi sự vật.
Nuôi Dưỡng Trái Tim Tỉnh Thức trong Thực Tiễn
Đưa tuệ giác Phật giáo vào tầm nhìn và sứ mệnh không chỉ là ngôn từ—mà cần văn hóa tỉnh thức. Các nhà lãnh đạo cần hóa thân thành giá trị từ bi, mục đích và tương tức qua các quyết định và cách tương tác. Điều này có thể bao gồm đào tạo chánh niệm cho nhân viên, khuyến khích đối thoại cởi mở, hoặc tạo không gian cho sự phản tỉnh.
Ngoài ra, trái tim tỉnh thức cũng cần trách nhiệm. Doanh nghiệp cần thường xuyên đánh giá xem hành động của mình có phù hợp với tầm nhìn và sứ mệnh không, sử dụng chỉ số không chỉ là lợi nhuận mà còn là tác động xã hội và môi trường. Thực hành quán chiếu trong Phật pháp có thể hướng dẫn lãnh đạo đặt câu hỏi: Chúng ta có sống đúng với sứ mệnh đã nêu không? Chúng ta cần cải thiện điều gì?
Sự tham gia của các bên liên quan cũng rất quan trọng. Nhân viên, khách hàng, cộng đồng cần có tiếng nói trong quá trình xây dựng tầm nhìn và sứ mệnh, đảm bảo các tuyên bố này phản ánh nguyện vọng tập thể. Cách tiếp cận này tương đồng với tăng thân (sangha)—cộng đồng cùng tu tập và hỗ trợ nhau trong đạo Phật.
Cuối cùng, trái tim tỉnh thức cần có dũng khí. Trong một thế giới chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, việc chọn từ bi, mục đích và tương tức có thể đi ngược lại các chuẩn mực kinh doanh thông thường. Tuy nhiên, như lời dạy của Đức Phật, chuyển hóa thật sự bắt đầu từ sự cam kết trên con đường, dù con đường đó không dễ đi. Những doanh nghiệp dũng cảm chọn con đường này sẽ truyền cảm hứng và lan tỏa thay đổi tích cực.
—
Xây dựng tầm nhìn và sứ mệnh với trái tim tỉnh thức là một hành động đầy trách nhiệm và ý nghĩa. Bằng cách vận dụng tuệ giác Phật giáo—từ bi, mục đích và tương tức—doanh nghiệp có thể vượt lên trên động lực lợi nhuận để kiến tạo một di sản của sự kết nối và giá trị sâu sắc. Một tầm nhìn từ bi khơi dậy hy vọng, một sứ mệnh có mục đích thúc đẩy hành động, và sự hiểu biết về tương tức nuôi dưỡng sự hợp nhất.
Như thiền sư Thích Nhất Hạnh từng nói: “Món quà lớn nhất ta có thể trao là sự có mặt đích thực của chính mình.” Với doanh nghiệp, sự có mặt ấy là cam kết sống trong chánh niệm, đồng cảm và tính liên kết—một tầm nhìn và sứ mệnh phản ánh trái tim đích thực của con người. Khi đón nhận những giá trị này, doanh nghiệp có thể trở thành ngọn hải đăng, dẫn đường đến một tương lai từ bi và bền vững hơn.
