Nên có giới thiệu khái quát về di tích lịch sử

Thời gian trên bảng điện tử dựng ở gần đền Bà Kiệu đã hiện lên những con số hối hả cho công việc hết sức trọng đại của cả dân tộc về Đại lễ kỷ niệm tròn 1000 tuổi của thành phố quốc đô mang tên Rồng bay. Chuẩn bị cho ngày lễ trọng của Hà Nội hôm nay nhiều nơi đang là đại công trường. Đi trong Thủ đô những ngày này, nhiều người như muốn cổ kính lại những nét nhìn nét nghĩ của mình với những gì xa xưa nhưng không cũ kĩ mà ông bà tổ tiên đã để lại cho thành phố…

Tôi đã được đọc những bài trên báo Công an nhân dân của các tác giả Đăng Trường, Thanh Hằng, Hương Sen… in trong các số gần đây trong chủ đề "Hướng đến nghìn năm Thăng Long – Hà Nội". Các bài báo này giàu tính phóng sự điều tra văn hoá về một số di tích mà địa danh của nó khi nhắc đến là người ta sẽ nghĩ ngay đó là Hà Nội…Đây là những bài viết phản ánh, có phát hiện cùng những đề xuất với mong muốn ngày càng thấy hoàn chỉnh hoàn thiện hơn ở những di tích. Việc làm thật có ý nghĩa khi mà thời gian từ nay đến ngày Đại lễ luôn như là tiếng chuông nhắc nhở mọi người dân Hà Nội.

Lâu nay trong phần giữ gìn, tu tạo các di tích, đất nước và thành phố đã dành nhiều tiền của và công sức cho việc này. Văn Miếu – Quốc Tử Giám hôm nay đã tương đối hoàn chỉnh, gần đầy đủ như xưa ông cha đã tạo dựng với nhà Thái Học phía sau và lầu chuông lầu trống hai bên mới xây bổ sung cho quần thể. Để hiểu được chiều sâu của Trung tâm học hành đầu tiên của dân tộc này thì người xem phải vào tận trong di tích và chịu đọc hoặc chịu nghe người giới thiệu mới có thể biết được. Còn phía ngoài cổng, sau hai tấm bia hạ mã người đến thăm chỉ được đọc trên bảng hướng dẫn dựng nghiêm trang dòng chữ này: Nội quy tham quan cùng những lề luật cụ thể của nó.

Ô Quan Chưởng (Hà Nội) – Ảnh : Minh Trí.

Không gian hồ Hoàn Kiếm là một tổng thể về thắng cảnh thiên nhiên và di tích với đủ các nội dung văn hóa, lịch sử và cách mạng. Cơ ngơi cũng mới chỉ phổ cập cho người xem chứ chưa hẳn đã phổ biến cho người xem biết được một cách khái quát về các giá trị của các công trình.

Nhà tù Hỏa Lò, một điển hình đày ải của thực dân đế quốc đối với những người yêu nước Việt Nam trong những năm dài bị đô hộ và khí tiết bất khuất anh hùng của các bậc tiên liệt bị giam hãm ở đây tuy bây giờ không còn lại toàn bộ nhưng vẫn là một tiêu biểu. Tuy vậy muốn hiểu kỹ thì phải vào sâu trong nữa, còn trước cửa bảo tàng sống về nhà tù thực dân này vẫn chỉ có những dòng chữ: Di tích lịch sử nhà tù Hoả Lò (Phần còn lại) đã xếp hạng và dòng bên với các chữ mở đầu là: Nội quy tham quan di tích nhà tù Hỏa Lò.

Không gian hồ Hoàn Kiếm là một không gian hết sức đa dạng. Chỉ riêng một Tháp Bút với ba chữ sơn son Tả Thanh Thiên bằng Hán tự nếu không được giải thích không dễ gì thấm sâu được triết lý sống của tri thức Hà thành thời cụ Siêu cụ Quát. Tháp Hoà Phong đứng trơ trọi bên bờ hồ Hoàn Kiếm nếu không chú giải thêm không phải ai cũng biết nó là phần di tích quý giá còn lại của ngôi chùa Báo Ân nổi tiếng xưa. Đảo Rùa với ngôi tháp biểu trưng cho Hà Nội nếu không được giới thiệu chưa hẳn người qua lại biết được nhân thân của vùng đất rất nhỏ mà giàu âm vang này ở giữa lòng Hoàn Kiếm. Cả huyền thoại trả gươm báu lại cho Rùa Thần của Đức vua Lê Lợi sau ngày dẹp xong nạn ngoại xâm nếu không được giới thiệu làm sao ta có thể hiểu hết giá trị yêu chuộng hòa bình của dân tộc Việt và các cụ Rùa ở hồ lại trở thành vật linh của mọi thời!

Các di tích lịch sử, văn hóa và cách mạng của Hà Nôi đang là nơi phổ cập cho mọi người đến xem. Có nơi bán vé, có nơi mở cửa tự do. Các di tích không thể giàu lên bằng việc thu tiền vào cửa. Nơi đây chỉ giàu lên nếu khách tham quan hiểu được lai lịch và ý nghĩa nơi mình đến thăm. Nếu chỉ là bảng nội quy hướng dẫn lề lối đi lại tham quan dù cho có in bằng tiếng nước ngoài chăng nữa thì cũng chỉ giải quyết được phần ứng xử của người với cảnh còn sự thấm nhuần e không được là bao nếu không được phổ biến. Các di tích của ta ngoài giá trị kiến trúc còn có giá trị về sự tích, về chữ nghĩa.

Với các cụ đồ xưa, chữ Hán gần như là chữ học chính còn với con cháu bây giờ, trừ các vị có học Hán Nôm ra còn đa phần thì chữ Hán Nôm của ông bà lưu lại được coi như một ngoại ngữ nếu các văn bản ấy không được dịch thuật và giảng giải. Mọi giá trị của di tích rất cần được lưu lại trong kiến thức và tình cảm của mỗi người đến đây.

Thiết nghĩ nhiều di tích khác của Hà Nội nếu chưa có cũng nên có phần "sơ yếu lý lịch" như thế hoặc hơn thế trên các bảng đồng kể cả bia đá nếu có điều kiện chạm khắc, đặt ngay trước nơi đến thăm để du khách bước đầu nắm được khái quát nội dung của di tích, của thắng cảnh trước khi vào nơi mình muốn chiêm ngưỡng, tìm hiểu!