Kỳ 1: Phật giáo Nghệ An – Những nốt thăng trầm
Phật giáo được truyền vào Việt Nam tính đến nay đã trải qua hơn 2000 năm lịch sử và có thời kì đạo Phật đã trở thành tư tưởng đạo lý, được cộng đồng xã hội trân trọng và gìn giữ với vị trí là quốc đạo như thời Lý và thời Trần.
Cùng với điều kiện đó Phật giáo đã được hưng phát tại đất Nghệ An. Qua quá trình tìm hiều và nghiên cứu khảo cổ tại các tự viện và phế tích cũng như trong tâm thức người dân Xứ Nghệ đã chứng minh Phật giáo có mặt tại đất Nghệ An cách đây hàng ngàn năm. Có thể nói đạo Phật đã được phát triển sâu rộng trong đời sống nhân dân Xứ Nghệ, mỗi làng xã đều có chùa để thờ Phật, đặc biệt khi vua Trần Nhân Tông về đây chiêu mộ binh sỹ đánh đuổi quân Nguyên Mông, thời kỳ này nhiều chùa đã được vua ban chiếu xây dựng và khuyến khích nhân dân công đức lập chùa.
Trong thời gian vua Lê Lợi lập đại bản doanh cũng như thời kì vua Quang Trung tiến quân ra thành Thăng Long cũng đã dựa vào cơ sở chùa chiền để đóng quân và huấn luyện binh sỹ.
Không chỉ có vậy, ngay từ những ngày đầu thực dân Pháp xâm lược nước ta, dưới sự lãnh đạo của các sỹ phu, các nhà Nho yêu nước tại Nghệ An, nhân dân đã đoàn kết tập hợp dưới lá cờ đại nghĩa tích cực đấu tranh dành độc lập dân tộc. Trong giai đoạn này, nhiều chùa đã được các sỹ phu sử dụng là nơi tập hợp quần chúng, mở trường dạy học, luyện binh luyện tài để tố chức các phong trào đấu tranh.
Với tinh thần”Phật pháp bất ly thân thế gian giác” Tăng Ni Phật tử đã hoà cùng dòng chảy cách mạng, không ngại khó khăn, đã hiến cúng tất cả tài sản đất đai ruộng vườn, hương hoả của chùa để tập trung mọi nguồn lực cho sự nghiệp chung của đất nước.
Trước, trong và sau Cách mạng tháng Tám, các phong trào yêu nước đã phát triển rộng sâu trong đời sống nhân dân, nhiều Tăng Ni đã trực tiếp tham gia cách mạng, nhiều chùa chiền đã trở thành nơi nuôi dấu cán bộ, nhiều cơ sở thờ tự được hạ giải để tập trung cơ sở vật chất ủng hộ phong trào toàn quốc kháng chiến, đồng thời cũng để tránh quân xâm lược lợi dụng chiếm đóng lâu dài.
Tất cả đóng góp của giới Tăng Ni, phật tử Nghệ An đã góp phần vào những thắng lợi chung trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Miền Bắc được giải phóng, đất nước tạm thời chia cắt hai miền Nam Bắc, Nghệ An cũng như các tỉnh miền Bắc lại bước vào giai đoạn thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược chung là: Đấu tranh để thống nhất nước nhà và xây dựng Chủ nghĩa xã hội với tinh thần hậu phương vững chắc cho tiền tuyến thắng lợi. Nhiều phong trào yêu nước của nhân dân trên quê hương Nghệ An đã được phát triển như phong trào“tiếng hát át tiếng bom”, “Lương không thiếu một cân,quân không thiếu một người”, xe chưa qua nhà không tiếc”, “tất cả cho miền Nam ruột thịt”.
Với hào khí đó, nhiều Tăng Ni,Phật tử đã hạ bỏ cà sa, tạm gác tiếng chuông tiếng mõ để trực tiếp tham gia các chiến trường cả ở hậu phương và ngoài tiền tuyến. Cũng trong thời gian này, chùa chiền đã trở thành nơi sinh hoạt của cộng đồng dân cư, nơi làm việc của chính quyền, bệnh xá nhà thương. Tất cả những hi sinh đó đã góp phần vào sự thắng lợi chung của cuộc kháng chiến chống Mỹ, Nam Bắc sum họp một nhà.
Chiến tranh kết thúc, cũng như bao vùng quê khác ở miền Bắc, đặc biệt hơn là Nghệ An còn là tuyến lửa đạn bom trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ và còn là cái nôi của nhiều phong trào yêu nước. Cũng chính vì thế cơ sở vật chất của Nghệ An chỉ là đống ngổn ngang đổ vỡ, những vết bom hằn sâu trong lòng đất và hầu hết là vườn không nhà đổ.
Trong hoàn cảnh đó, các cơ sở thờ tự của Phật giáo tại Nghệ An cũng không còn, tiếng chuông tiếng mõ, hình dáng của Tăng Ni, Phật tử chỉ còn lại trong tâm thức của mỗi người dân.
Tưởng rằng mất hết dấu tích của Phật giáo nơi Xứ Nghệ, song cũng như sức sống bền bỉ của con người Nghệ An, chùa Cần Linh tại thành phố Vinh còn lại tương đối nguyên vẹn và là ngôi chùa duy nhất tại Nghệ An có sư trụ trì, tiếng chuông mõ đã lại được khởi lên, dù chỉ như một cánh én nhỏ chờ mùa xuân Phật pháp. Phật tử Xứ Nghệ lại vân tập về đây để củng cố đạo lực sau bao năm chiến tranh gian khổ, từng bước khôi phục phát triển lan toả về những phế tích Phật giáo vùng quê.
Mặc dầu đời sống nhân dân, Phật tử sau chiến tranh vô cùng khó khăn, song với truyền thống gắn bó lâu đời, bên cạnh đó là sự chỉ dẫn, giúp đỡ của các cấp chính quyền địa phương, Phật tử Nghệ An đã từng bước khắc phục khó khăn, góp công, góp của xây am làm thất để tôn trí thờ Phật, tiếp tục duy trì mạng mạch Phật pháp của Tổ Tiên.
Năm 1981, Giáo hội Phật giáo Việt Nam được thành lập trên cơ sở hợp nhất của 9 hệ phái Phật giáo trong cả nước. Ni trưởng trụ trì chùa Cần Linh đã được suy cử tham gia Uỷ viên Hội đồng trị sự khoá I. Trong quá trình phát triển, Phật giáo Đàng Trong (từ Quảng Bình ra Thanh Hoá), chùa Cần Linh là điểm dừng chân của chư Tôn đức Trung ương Giáo Hội trong mỗi chuyến hành hương Phật sự và là cầu nối đạo Pháp với Phật giáo các tỉnh Thanh Hoá, Hà Tĩnh, Quảng Bình.
Tuy nhiên do sự tàn phá hết sức nặng nề của chiến tranh, do chưa có thuận duyên từ các cấp chính quyền địa phương, trong thời gian qua các tỉnh lân cận lần lượt được Trung ương Giáo hội và các Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tiến hành các thủ tục tiến hành thành lập Giáo hội Phật giáo, song Nghệ An vẫn phải đợi đến dịp kỷ niệm 30 năm thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam mới hoàn tất các thủ tục cần thiết để cho ra đời tổ chức Phật giáo.
Sự chậm trễ và muộn mằn này do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
Sau gần 40 năm đất nước hoà bình,thống nhất, 30 năm Giáo hội Phật giáo Việt Nam xây dựng và trưởng thành, Phật giáo Nghệ An mới ra đời. Tuy quá muộn nhưng Phật giáo Nghệ An vẫn bước đầu có dấuhiệu được xiển dương. Tuy có lúc ở cao trào phát triển, có lúc ở thời khắc khó khăn do chiến tranh kéo dài, nhận thức tôn giáo non nớt đã huỷ hoại nền văn hoá tâm linh, nhưng hôm nay mạch đạo Pháp nơi đây lại được khơi lại.
Đây chính là minh chứng hùng hồn để khẳng định sức sống của đạo Pháp mãi mãi trường tôn và tôn vinh trong đời sống xã hội.
Kỳ 2: Phật giáo Nghệ An chuyển mình
Xem thêm:
>>> Nghệ An – Hòa nhịp đập Phật giáo, kết nối tâm linh
>>> PG Nghệ An: ‘Rằng thương nhau thì nhớ câu gừng cay muối mặn’
>>> Phục hồi chùa ở Nghệ An – Niềm vui chung của cả nước
>>> Phật tử Nghệ An: nỗi niềm khát vọng và trông chờ Phật pháp
