Thời đại công nghệ số đang mở ra vô vàn phương tiện mới giúp kết nối, lan tỏa, chia sẻ thông tin. Nhưng đồng thời, nó cũng đang xóa nhòa nhiều ranh giới: giữa riêng tư và công cộng, giữa linh thiêng và đời thường, giữa người tu và người thế.
Gần đây, việc một nhà sư – với hình tướng áo cà sa livestream bán đồ khô và tượng thần tài trên TikTok, trở thành một hiện tượng mạng. Nhiều người khen ngợi sự hài hước, gần gũi. Nhưng nếu đi sâu vào bản chất và giá trị của đời sống xuất gia, ta sẽ thấy rất nhiều lý do xác đáng vì sao một nhà sư không nên làm điều ấy.
1. Làm sai lệch bản chất của đời sống xuất gia
Người xuất gia, theo giáo lý Phật giáo, là người rời bỏ đời sống thế tục để dấn thân vào con đường tu tập, với mục tiêu tối hậu là giải thoát khỏi sinh tử luân hồi. Xuất gia không đơn thuần là cạo tóc, mặc áo nâu, mà là rũ bỏ những bận tâm về danh lợi, tài sản, mua bán – vốn là những ràng buộc cơ bản nhất của đời sống thế gian.
Livestream bán hàng – dù là bán món ăn chay hay đồ thờ cúng – về bản chất vẫn là một hình thức thương mại. Và thương mại – suy cho cùng – vẫn gắn liền với nhu cầu tiêu thụ, lợi nhuận, tiếp thị và cạnh tranh.
Khi một nhà sư đứng ra rao bán sản phẩm, đối đáp với khách hàng bằng ngôn từ tiếp thị, “chốt đơn” hay mời gọi “share, follow, mua ngay kẻo lỡ”… thì dù vô tình hay cố ý, đã rời khỏi con đường thanh tịnh của người tu.
2. Vi phạm giới luật và truyền thống Tăng đoàn
Trong Luật Tỳ kheo, Đức Phật đã đưa ra nhiều điều cấm liên quan đến việc buôn bán và kiếm sống không đúng cách (tà mạng). Một trong những điều giới căn bản là không được làm nghề kinh doanh, không tích trữ của cải vật chất, không buôn bán vì mục đích lợi nhuận.
Việc một nhà sư tự mình tổ chức bán hàng – đặc biệt là qua nền tảng mạng xã hội – không chỉ vi phạm tinh thần giới luật, mà còn tạo tiền lệ nguy hiểm cho những tu sĩ khác. Nếu một nhà sư có thể bán hàng công khai hôm nay, thì ai đảm bảo ngày mai sẽ không có tu sĩ livestream bán vàng, thuốc đông y, hoặc thậm chí… sản phẩm tâm linh?
Tăng đoàn từ thời Đức Phật đến nay tồn tại nhờ sự hộ trì của tín thí, dựa trên mối quan hệ tương hỗ giữa người tu và cư sĩ. Khi nhà sư bắt đầu tự kiếm sống như một thương nhân, sự thanh tịnh của Tăng đoàn bị phá vỡ, và niềm tin từ cư sĩ có thể rạn nứt.
3. Làm mất uy tín và hình ảnh thiêng liêng của người tu trong mắt xã hội
Người xuất gia không chỉ là cá nhân hành đạo, mà còn là biểu tượng văn hóa, tâm linh và đạo đức của một cộng đồng. Hình ảnh người tu trong tâm thức người Việt – từ ngàn xưa – là người tĩnh lặng, đạo hạnh, sống với phẩm hạnh cao quý, là nơi nương tựa tinh thần cho dân lành.
Khi một nhà sư đứng trước camera điện thoại, livestream vui vẻ, đùa cợt với khách hàng để bán tượng thần tài hoặc hũ mơ ngâm, người ta không còn thấy sự tĩnh lặng, sâu sắc hay uy nghi của một bậc tu hành. Điều này dẫn đến một hệ quả nghiêm trọng: phá vỡ biểu tượng. Mà khi biểu tượng bị tổn thương, niềm tin tôn giáo trong lòng dân chúng cũng bị tổn thương.
Đức Phật từng dạy: “Tăng già hòa hợp là phước điền lớn nhất của thế gian.” Nhưng nếu hình ảnh người tu trở nên mờ nhạt, không phân biệt được với người đời, thì ai còn muốn hướng tâm về Tam bảo?
4. Đẩy nhà chùa vào vòng xoáy vật chất, đánh mất lý tưởng tu hành
Người ta thường nói, “tiền bạc như nước lũ, một khi tràn qua bờ thì cuốn trôi cả ruộng tâm.”
Việc một nhà sư bán hàng, ban đầu có thể bắt nguồn từ thiện chí: tự lo tài chính cho chùa, không làm phiền Phật tử, gây quỹ từ thiện… Nhưng một khi đã bước chân vào thương trường, rất dễ bị cuốn vào tâm lý doanh thu, số lượng, đối thủ cạnh tranh, nội dung viral.
Từ livestream 2 buổi/tuần thành livestream mỗi ngày. Từ bán đồ chay đến bán các mặt hàng tâm linh “có biên lợi cao”. Từ trả lời khách hàng nhẹ nhàng thành đối đáp tranh cãi, thậm chí cay cú nếu bị chê bai. Đó không còn là tâm thái của người tu hành, mà là trạng thái của người làm kinh doanh.
Dần dần, thời khóa tu tập bị xao lãng. Sự nội quán giảm sút. Tâm an tĩnh dần rút lui nhường chỗ cho sự sôi động của lượt view, đơn hàng và viral content. Lý tưởng “học đạo – tu tâm – độ sinh” bị thay thế bởi “bán hàng – tăng tương tác – mở rộng thị phần”.
5. Làm hoen ố đạo pháp và tiếp tay cho sự thương mại hóa tôn giáo
Một trong những nguy cơ lớn nhất của việc nhà sư bán hàng là góp phần thương mại hóa tôn giáo, biến đạo Phật thành một “thị trường tâm linh” mà ở đó mọi thứ – từ tượng Phật, tượng thần tài đến pháp phục, bùa chú, thậm chí cả lời chúc an lành – đều có thể trở thành hàng hóa.
Nguy hiểm hơn, giá trị thiêng liêng của Phật pháp sẽ bị định giá bằng tiền. Khi một bức tượng được livestream rao bán với giá “ưu đãi chỉ hôm nay”, người ta không còn thấy đó là biểu tượng của đức tin, mà là một món đồ cúng kiếng mang tính phong thủy. Và khi Phật pháp bị đồng hóa với tâm linh tiêu dùng, niềm tin chân chính bị thay bằng niềm tin vụ lợi.
6. Ảnh hưởng xấu đến giới trẻ và những người có niềm tin non yếu
Livestream của một nhà sư có thể rất “hot”, thu hút hàng trăm ngàn người xem. Trong số đó, rất nhiều là người trẻ, người mới tìm đến Phật pháp. Họ học gì từ những nội dung ấy?
Nếu những người trẻ nhìn thấy một vị sư như một “người bán hàng hài hước” hơn là một “người dẫn đạo tâm linh”, thì họ sẽ hình thành một hình ảnh lệch lạc về người tu. Họ sẽ nghĩ: tu hành là vậy – vừa buôn bán, vừa livestream, vừa đùa cợt, vừa gọi vốn online?
Và rồi, cái gì sẽ níu giữ họ khi gặp khổ đau? Họ sẽ tìm đến TikTok hay tìm đến nội tâm?
Trở về với phẩm chất đích thực của người tu hành
Phật giáo từng vượt qua nhiều thời kỳ khó khăn, chiến tranh, phân hóa – nhưng vẫn đứng vững vì người tu giữ được giới, giữ được đạo, giữ được phẩm.
Ngày nay, giữa thời đại truyền thông, người tu có thể sử dụng mạng xã hội để hoằng pháp – bằng những video chia sẻ đạo lý, những lời giảng sâu sắc, những hành động từ bi.
Nhưng dùng mạng xã hội để bán hàng – dù vì bất kỳ lý do gì – là bước trượt nguy hiểm, dễ dẫn đến đánh mất chính mình.
“Phẩm hạnh của người tu là lời giảng thuyết thuyết phục nhất. Nếu lời nói truyền cảm hứng, thì hành vi truyền niềm tin.”
Livestream bán hàng không sai đối với người đời. Nhưng với một nhà sư, nó là một ranh giới nên được giữ gìn. Không phải vì nhà sư cao quý hơn người đời, mà vì sự cao quý đó là điều người đời cần nương tựa.
