Phương pháp tọa thiền này theo đường lối Thiền Tông Việt Nam, bao gồm một số động tác căn bản mà trong thời gian qua chúng tôi đã ứng dụng tu và hướng dẫn cho chư Tăng, Ni tại các thiền viện hành trì, đồng thời cũng có một số Phật tử tại gia ham mộ tu thiền quan tâm thực hành.
Kiểm nghiệm qua thực tế công phu, chúng tôi nhận thấy đều có những kết quả nhất định như: thân tâm hành giả dần dần được an định, trí tuệ ngày càng tăng trưởng, đời sống theo đó mà được thuần thiện và an lạc – thể hiện qua những việc làm “xả kỷ vị tha”, góp phần đem lại cho bản thân, gia đình và xã hội một nhân tố tốt đẹp, an bình.
Gần đây, nguyện vọng tìm hiểu và thực hành môn tọa thiền này được nhiều giới các nơi yêu cầu chúng tôi chỉ dẫn.
Để đáp ứng phần nào nhu cầu trên, chúng tôi điều chỉnh và cho tái bản. Mong rằng quyển sách nhỏ này sẽ giúp ích bước đầu cho chư Tăng, Ni, Phật tử yêu thích Thiền học Việt Nam.
PHƯƠNG PHÁP TỌA THIỀN – Hòa thượng THÍCH THANH TỪ, Thiền viện Trúc Lâm, Mùa Phật đản PL.2553- 2009
Hằng ngày khi chúng ta đối duyên xúc cảnh tâm ý dao động, từ sự dao động đó nên tâm không được khinh an. Tâm là đầu mối của sanh tử phiền não và cũng là nguồn cội của Niết bàn.
Do đó, Phật phương tiện chỉ dạy thiền định để nhiếp tâm chánh niệm.
Trong các oai nghi đi, đứng, ngồi, nằm, chúng ta phải tập sống trong trạng thái tỉnh thức. Hằng thắp sáng hiện hữu của mình trong mọi hoạt động hằng ngày. Tuy nhiên đối với người sơ cơ, tọa thiền vẫn là một phương pháp thù thắng hơn các oai nghi kia.
DỤNG CỤ TỌA THIỀN
1 bồ đoàn tròn, đường kính 2 tấc, bề cao 2 tấc, dồn gòn khi ngồi xuống còn 1 tấc là vừa.
1 tọa cụ vuông 7 tấc để trải dưới, bồ đoàn đặt lên trên.
1 khăn lông hoặc 1 gối nhỏ dùng để chêm bên trên lòng bàn chân trũng.
TỌA THIỀN
Có 3 giai đoạn:
Nhập – Trụ – Xuất
A- NHẬP THIỀN
– Đến giờ tọa thiền, trải tọa cụ ra, đặt bồ đoàn lên tọa cụ.
– Ngồi lên bồ đoàn, xương cùng đúng giữa bồ đoàn, nghiêng qua nghiêng lại cho an ổn mới kéo chân ngồi.
– Nới rộng dây lưng, cổ áo, sửa thân ngay thẳng.
– Có hai thế ngồi: Kiết già và Bán già.
Nếu ngồi bán già, kéo chân trái để lên chân phải hoặc ngược lại, tùy theo chiều thuận của mỗi người.
Nếu ngồi kiết già, chân trái kéo để lên đùi phải.
– Chân phải để lên đùi trái. Hoặc ngược lại cũng được.
– Lấy bàn tay phải để lên bàn tay trái. Hai bàn tay để lên hai lòng bàn chân. Những ngón tay chồng lên nhau, hai đầu ngón tay cái vừa chạm nhau, nằm ngay chiều rún.
– Cùi chỏ vừa ôm hông là được.
– Nếu lòng bàn chân nào trũng nên dùng gối kê lên cho bằng.
Chuyển động thân 5 lần, ban đầu mạnh sau nhẹ dần.
– Ngồi lưng thẳng vừa phải, đừng quá ưỡn cũng đừng để cong hoặc ẹo, đầu hơi cúi. Lưng còng và đầu cúi dễ sanh hôn trầm.
– Chiều chóp mũi ngay đầu ngón tay cái, hai trái tai đối xứng với hai bả vai, mắt mở 1/3, tầm nhìn không quá xa: nhìn quá gần dễ sanh hôn trầm, quá xa dễ sanh tán loạn.
– Người nào ít hôn trầm có thể ngồi nhắm mắt, sẽ dễ phản quan hơn. Ngồi yên gương mặt bình thản, vui tươi.
– Dùng mũi hít vô cùng, đừng mạnh cũng đừng gấp, phải đều đều nhẹ nhẹ, tưởng như “không khí trong sạch vô khắp châu thân làm cho những chỗ không thông theo hơi thở lưu thông”, rồi há miệng thở ra sạch tưởng như “phiền não, bệnh hoạn, cấu uế đều theo hơi thở ra ngoài”.
– Thở như thế đến 3 lần cũng từ thô đến tế từ mạnh rồi nhẹ dần.
– Thở xong ngậm miệng lại, môi và răng vừa khít lại, lưỡi để lên trên. Từ đây về sau chỉ hít thở bằng mũi đều đều, nhẹ nhẹ.
B- TRỤ THIỀN
Có ba phương pháp dành cho người sơ cơ:
1/ SỔ TỨC QUÁN
Sổ là đếm, tức là hơi thở. Sổ tức quán là quan sát hơi thở ra vô, đếm từ một đến mười.
Có hai cách sổ tức: Nhặt và Khoan.
Nhặt: Hít vô đếm một, thở ra đếm hai… Lần lượt đến mười, rồi trở lại bắt đầu từ một.
Khoan: Hít vô thở ra đếm một, hít vô thở ra đếm hai, lần lượt đến mười, rồi bắt đầu trở lại từ một. Cứ đếm như thế suốt thời gian tọa thiền.
Nếu trong lúc đếm từ một đến mười, nửa chừng quên hoặc bị lộn số, ta bắt đầu trở lại từ một…
Sau một thời gian tu tập, hành giả đếm thuần thục không còn lộn số nữa thì ta bước qua giai đoạn Tùy tức.
2/ TÙY TỨC
Tùy là theo, tức là hơi thở. Tùy Tức là theo dõi hơi thở. Hít hơi vô tới đâu là biết tới đó. Hơi thở ra đến đâu cũng đều biết rõ.
Trong khi theo dõi hơi thở, nên dùng trí quán mạng sống trong hơi thở, thở ra mà không hít vào là mạng sống không còn tồn tại. Hơi thở đã vô thường thì mạng sống của ta cũng mong manh giả tạm.
Khi theo hơi thở thuần thục rồi, hành giả bước sang giai đoạn Tri vọng.
3/ TRI VỌNG
Khi bắt đầu trụ thiền, hành giả theo dõi hơi thở ra vào an ổn đôi ba phút, rồi buông hơi thở để tâm an tịnh. Vừa có vọng khởi liền biết vọng không theo, cứ thế cho đến khi vọng thưa dần và im bặt. Vọng lặng thì tâm thanh tịnh, rỗng rang trong sáng, chân tâm hiện tiền. Cái biết hiện bày nơi sáu căn.
CHÚ Ý:
Trong lúc tọa thiền phải khéo tự điều chỉnh.
Nếu mơ màng ngủ gục thì mở mắt sáng ra, chấn chỉnh thân tân phấn chấn, trang nghiêm lại.
Trong khi ngồi nếu thấy chảy nước miếng là hoãn (lơ là) nên chấn chỉnh lại.
Nghe ngực nặng, tim hơi nhói là do ngồi thẳng quá, hơi thở không thông nên rùn xuống một chút.
Nghe nhức xương sống gần lưng quần, biết ngồi cong, phải thẳng lên.
Đau hông là do bị nghiêng.
Nếu nhức một bên vai, coi chừng hai vai không ngang nhau, một bên bị lệch xuống.
Nếu nhức cả hai vai là do gồng hai tay, phải nới lỏng ra, toàn thân ở trong tư thế thư giãn.
Đau mông là vì ngồi ngửa người ra phía sau.
Nghe trên đầu có gì đè nặng, hoặc nghe vo ve bên lỗ tai, là vì ngồi kềm, gồng mình, đầu hơi cứng nên mới có triệu chứng như vậy, chứ không có gì lạ. Nhẹ nhàng buông xả thư giản, một lúc sẽ hết.
Khi ngồi thiền, nếu có những tướng lạ như thân nặng nề giống như có vật gì đè nặng, thân nhẹ nhàng muốn bay bổng, ngứa trên thân, mặt như có con gì bò, cảm giác có luồng điện chạy trong xương sống, thấy phía trước có ánh sáng hoặc các hình lạ, nghe có người nói bên tai. Tất cả những tướng ấy đều giả, không nên chấp nhận hay sợ hãi. Phải quán nó hư giả, ngồi yên làm chủ thân tâm. Dù thấy ma hay Phật, hành giả đều thấy cảnh huyễn, không mừng cũng không sợ. Vui mừng hay sợ hãi đều là nhân của điên cuồng. Không chấp trước, không quan tâm để ý , huyễn cảnh sẽ tự mất.
C- XẢ THIỀN
Khi xả thiền, trước thầm đọc bài nguyện hồi hướng:
Nguyện đem công đức này
Hướng về khắp tất cả
Đệ tử và chúng sanh
Đều trọn thành Phật đạo.
Kế dùng mũi hít vào thật sâu, dùng miệng thở ra 3 hơi, từ nhẹ đến mạnh. Hít vô tưởng như máu huyết theo hơi thở lưu thông khắp cơ thể. Thở ra tưởng như phiền não, bệnh hoạn, cấu uế theo hơi thở ra ngoài. Xả thiền, mọi hơi thở, động tác đều từ nhẹ đến mạnh.
– Động hai bả vai lên xuống, mỗi bên 5 lần.
– Động cái đầu, cúi xuống ngước lên 5 lần.
– Xoay đầu sang phải, sang trái mỗi bên 5 lần.
– Cúi xuống ngước lên 1 lần cuối.
– Động hai bàn tay, xòe nắm 5 lần.
– Động thân từ nhẹ đến mạnh 5 lần.
– Lần chót dời hai bàn tay úp lên hai đầu gối, nhấn mạnh xuống.
– Xoa mặt 20 lần.
– Xoa hai lỗ tai 20 lần.
– Xoa đầu 20 lần.
– Xoa sau gáy 20 lần.
– Xoa cổ 20 lần.
– Dùng bàn tay phải xoa từ vai xuống cánh tay. Bàn tay trái xoa từ nách xuống bên hông, hai bên kết hợp xoa một lượt mỗi bên 10 lần.
– Lòng bàn tay phải đặt lên ngực, lưng bàn tay xoa lên lưng, hai tay kết hợp xoa ngang một lượt.
– Xoa 3 điểm: ngực, bụng, bụng dưới mỗi chỗ 5 lần.
– Dùng hai bàn tay xoa thắt lưng, xoa mông, xoa đùi (tùy theo đau nhiều hay ít mà xoa, không có số lượng).
– Chà hai bàn tay cho nóng.
– Áp vào mắt 5 lần.
– Một tay nắm đầu các ngón chân, một tay đỡ cổ chân từ từ để nhẹ xuống.
– Hai bàn tay cùng xoa mạnh lên xuống từ đùi đến bàn chân.
– Chà nóng lòng bàn chân.
Xoa chân này xong rồi đổi sang chân kia, xoa tùy thích không có số lượng.
– Duỗi thẳng hai chân ra.
– Thân rướn về phía trước, các ngón tay vừa chạm đầu các ngón chân 5 lần.
– Dời thân khỏi bồ đoàn, ngồi yên khoảng vài phút mới đứng dậy lạy Phật.
CHÚ THÍCH :
Khi xả thiền mọi động tác xoa bóp đều phải ấn mạnh vào da thịt, nhưng đừng thô ồn. Thời gian ngồi thiền tùy theo hoàn cảnh hay điều kiện của từng người mà ngồi lâu hay mau. Ngồi càng lâu thì xả thiền xoa bóp càng kỹ, giúp các mạch máu được lưu thông, gân cốt mềm dẻo, tránh bị bệnh thần kinh tọa. Các động tác và hơi thở bắt đầu từ tế đến thô. Thời gian xả thiền từ 10 đến 15 phút.
N.Bảo
