Từ góc nhìn Phật giáo, hiện tượng này có thể được lý giải thông qua ba “độc tố” – si mê (moha), tham ái (rāga), và sân hận (dvesha) – là những nguyên nhân chính gây nên khổ đau (dukkha) và chi phối hành vi con người. Phật giáo dạy rằng mọi hành động đều phát sinh từ nhân và duyên, gắn liền với nghiệp cá nhân và tập thể. Bài viết này sẽ tìm hiểu vì sao người Mỹ có thể ủng hộ một lãnh đạo như vậy, phân tích sự bất mãn xã hội, các yếu tố tâm lý và văn hóa dưới ánh sáng của các nguyên lý Phật giáo, đồng thời nhấn mạnh chánh niệm, lòng từ bi và sự tương tức như con đường dẫn đến hiểu biết và hàn gắn.
Ba Độc và Sự Bất Mãn Xã Hội
Si Mê (Moha): Hiểu Sai Bản Chất Thực Tại
Trong triết lý Phật giáo, si mê là gốc rễ của khổ đau, biểu hiện qua việc không nhận ra tính vô thường, vô ngã và tính tương tức của vạn pháp. Trong bối cảnh chính trị Mỹ, si mê thể hiện qua sự thiếu hiểu biết về các nguyên nhân phức tạp của những vấn đề xã hội như bất bình đẳng kinh tế, chia rẽ văn hóa, và sự mất niềm tin vào các thể chế. Nhiều người Mỹ, vốn đã mất niềm tin sau nhiều thập kỷ trì trệ kinh tế, ảnh hưởng của toàn cầu hóa lên các ngành công nghiệp địa phương, và cảm giác bị tầng lớp chính trị xa rời, đã tìm kiếm một nhà lãnh đạo đưa ra những giải pháp đơn giản và nhanh chóng.
Sự hấp dẫn của Donald Trump nằm ở việc ông thể hiện mình như một người ngoài hệ thống, chống lại sự tha hóa trong chính trị. Từ góc nhìn Phật giáo, điều này phản ánh sự thiếu hiểu biết về tính tương tức – không nhận ra rằng không một cá nhân nào có thể đơn phương “sửa chữa” các vấn đề có tính hệ thống, bởi mọi hiện tượng đều là kết quả của nhiều nhân duyên đan xen. Cử tri, mắc kẹt trong si mê, dễ bị cuốn hút bởi một câu chuyện đơn giản hóa thực tại, bỏ qua sự phức tạp của kinh tế toàn cầu, chính sách lịch sử, và động lực xã hội. Chính sự si mê này đã thúc đẩy nhu cầu về một nhân vật mạnh mẽ, quyết đoán – dù có thể mang tính độc tài hoặc tự cao – như một “liều thuốc” đối phó với sự bất định và rối ren.
Tham Ái (Rāga): Bám Chấp Vào Danh Tính và Sự An Toàn
Tham ái – độc tố thứ hai – khiến con người bám víu vào ý tưởng, danh tính, hoặc kết quả giúp củng cố bản ngã. Ở Mỹ, sự bám víu vào bản sắc văn hóa, chủng tộc, hoặc dân tộc đóng vai trò lớn trong sự phân cực chính trị. Thông điệp “Nước Mỹ Trước Tiên”, giá trị truyền thống và biên giới mạnh mẽ của Trump đã gây tiếng vang với những người cảm thấy bản sắc của họ – dù là về tôn giáo, chủng tộc hay địa vị kinh tế – đang bị đe dọa trong một thế giới thay đổi quá nhanh.
Theo Phật giáo, việc bám víu vào cái “tôi” hoặc “quốc gia” là ảo tưởng, bởi mọi pháp đều vô thường và tương tức. Nỗi sợ mất đi sự thống trị văn hóa hoặc ổn định kinh tế phản ánh sự dính mắc vào những khái niệm phù du, từ đó dẫn đến khổ đau. Những thông điệp mang tính chia rẽ và loại trừ của Trump đánh trúng vào sự bám víu này bằng cách hứa hẹn khôi phục “thời hoàng kim” của nước Mỹ. Tuy nhiên, Phật giáo cảnh báo rằng việc bám chấp vào ảo tưởng như vậy chỉ kéo dài khổ đau, bởi không ai – kể cả lãnh đạo – có thể đảm bảo vĩnh viễn cho một danh tính vốn vô thường.
Sân Hận (Dvesha): Sợ Hãi và Giận Dữ Với “Người Khác”
Sân hận, độc tố thứ ba, thể hiện qua sự thù ghét, sợ hãi hoặc bài xích những gì bị cho là mối đe dọa. Ở Mỹ, sân hận bị kích thích bởi chia rẽ văn hóa, tranh cãi về nhập cư và sự ngờ vực đối với các thể chế như truyền thông và chính phủ. Trump thường khai thác điều này bằng cách vẽ nên hình ảnh các nhóm người – như người nhập cư, giới tinh hoa chính trị, hoặc cộng đồng thiểu số – là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia hoặc sự thịnh vượng.
Phật giáo dạy rằng sân hận bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết về vô ngã và tính tương tức. Khi “quỷ hóa” người khác, cá nhân và xã hội chỉ làm tăng thêm khổ đau và xung đột. Việc Trump được xem là người có thể “bảo vệ” chống lại các mối đe dọa này phản ánh một sự sân hận mang tính tập thể bắt nguồn từ nỗi sợ. Nhưng theo Phật giáo, nỗi sợ này là sai lầm, vì sự an toàn chân thật không đến từ chia rẽ mà từ việc nhận ra tính nhân loại chung của tất cả chúng sinh.
Khổ Đau và Nghiệp Tập Thể của Một Quốc Gia
Phật giáo xem khổ đau (dukkha) là phần tất yếu của cuộc sống hữu vi, xuất phát từ ba độc. Việc bầu một lãnh đạo với các đặc điểm gây tranh cãi có thể được nhìn nhận như biểu hiện của nghiệp tập thể – tức tổng hòa của hành động, ý định và điều kiện tích tụ của xã hội. Lịch sử nước Mỹ với các vấn đề bất công, phân hóa văn hóa và chênh lệch giàu nghèo đã tạo ra bối cảnh dễ dẫn đến sự bất mãn. Chính sách kinh tế ưu ái người giàu và sự thay đổi văn hóa làm lung lay các chuẩn mực truyền thống khiến nhiều người cảm thấy bị bỏ rơi hoặc không được lắng nghe.
Từ góc nhìn Phật giáo, việc Trump được bầu không phải là một sự kiện riêng lẻ mà là kết quả của vô số nhân duyên – từ sự thờ ơ chính trị lâu dài, truyền thông phân cực cho đến sự cô lập xã hội. Những đặc điểm như tự cao và dối trá của ông – dù gây lo ngại – lại phù hợp với mong muốn của một bộ phận dân chúng đang tìm kiếm tiếng nói cho sự bất mãn của họ. Phật giáo nhấn mạnh rằng nghiệp không phải là định mệnh mà là điều có thể thay đổi nếu đủ điều kiện; do đó, cuộc bầu cử phản ánh một khoảnh khắc trong nghiệp tập thể của nước Mỹ, nơi khổ đau chưa được hóa giải dẫn đến những lựa chọn tiếp tục duy trì sự chia rẽ và khổ đau.
Sức Hút Cá Nhân và Ảo Tưởng về Bản Ngã
Tính cách tự mãn, như phô trương bản thân và khao khát được ngưỡng mộ, trái ngược với các nguyên tắc Phật giáo về khiêm tốn và vô ngã (anattā). Tuy nhiên, trong thời điểm bất định, những đặc điểm này ở một nhà lãnh đạo lại có thể tạo nên sức hút, vì chúng mang lại cảm giác tự tin và chắc chắn. Sự quyến rũ của Trump, được truyền thông khuếch đại cùng với cách giao tiếp phá cách, đã tạo nên một hình ảnh vượt khỏi khuôn khổ thông thường. Theo Phật giáo, điều này phản ánh sức mạnh lôi cuốn của bản ngã – một ảo tưởng mà nhiều người cũng đang dính mắc.
Phật giáo dạy rằng cái tôi chỉ là một cấu trúc giả lập, không có thực thể bền vững. Một lãnh đạo thể hiện bản ngã phóng đại có thể hấp dẫn những ai đang tìm kiếm một “vị cứu tinh” giúp họ vượt qua khổ đau. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào một hình tượng bên ngoài lại đi ngược con đường Phật giáo – vốn nhấn mạnh sự tự chuyển hóa và nương tựa nơi chính mình. Sức hút của Trump, bắt nguồn từ hình ảnh mạnh mẽ và “bất khả chiến bại”, chỉ ra một sự hiểu lầm trong xã hội về nguồn gốc thật sự của sự giải thoát – không nằm ở lãnh đạo mà trong trí tuệ và từ bi được nuôi dưỡng trong tự thân và cộng đồng.
Chủ Nghĩa Độc Tài và Cơn Khát Kiểm Soát
Khuynh hướng độc tài – thể hiện qua mong muốn kiểm soát và đàn áp sự bất đồng – thường hấp dẫn những xã hội đang rối loạn. Theo Phật giáo, khao khát kiểm soát bắt nguồn từ nỗi sợ và sự si mê về vô thường. Trong bối cảnh bất định về kinh tế, chuyển biến văn hóa và các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, nhiều người Mỹ đã tìm kiếm một nhà lãnh đạo hứa hẹn mang lại trật tự giữa hỗn loạn. Lối phát ngôn độc đoán của Trump – nhấn mạnh biên giới mạnh mẽ, pháp luật nghiêm khắc, và quyền lực tập trung – tạo cảm giác ổn định, dù là giả tạo.
Phật giáo cảnh báo rằng khát vọng kiểm soát chỉ khiến khổ đau thêm sâu sắc, vì mọi hiện tượng đều vô thường và vượt ngoài khả năng kiểm soát tuyệt đối. Một lãnh đạo độc tài có thể đem lại sự yên tâm tạm thời, nhưng phương pháp của họ thường khiến chia rẽ và xung đột gia tăng, tiếp tục duy trì vòng luân hồi khổ đau. Con đường Phật giáo thay vào đó khuyến khích chấp nhận vô thường và nuôi dưỡng tâm xả, nhận ra rằng ổn định đích thực chỉ đến từ sự an lạc nội tâm chứ không phải thống trị bên ngoài.
Dối Trá và Sự Xuyên Tạc Sự Thật
Tính dối trá, đặc điểm thường gắn với các lãnh đạo gây tranh cãi, làm xói mòn niềm tin và bóp méo thực tại. Trong đạo đức Phật giáo, chánh ngữ – nói lời chân thật, từ ái và rõ ràng – là một trụ cột của Bát Chánh Đạo. Một lãnh đạo sử dụng dối trá, qua việc phóng đại, thông tin sai lệch hay thao túng, góp phần làm tăng thêm si mê tập thể, che lấp sự thật cần thiết cho các quyết định sáng suốt.
Cách giao tiếp của Trump, dù nhiều lần bị chỉ trích về tính không chính xác, lại được những người mất niềm tin vào truyền thông chính thống ủng hộ. Từ góc nhìn Phật giáo, đây phản ánh một thất bại mang tính xã hội trong việc tu tập chánh niệm và khả năng phân biệt. Khi bị ba độc chi phối, con người dễ đặt cảm xúc lên trên sự thật, chọn lãnh đạo phản ánh nỗi bất mãn của mình hơn là người thực sự nắm giữ chân lý. Phật giáo kêu gọi sự tỉnh thức và quán chiếu thực tại, giúp con người thấy rõ sự thật nằm sau những lời dối trá.
Cực Hữu và Ảo Tưởng về Sự Phân Tách
Chủ nghĩa cực hữu thường nhấn mạnh sự phân chia – giữa các quốc gia, chủng tộc hay văn hóa – đề cao thế giới quan thiên vị một nhóm hơn các nhóm khác. Theo Phật giáo, điều này bắt nguồn từ ảo tưởng về sự tách biệt, do không thấy được tính tương tức giữa tất cả chúng sinh. Các chính sách cực hữu của Trump, như hạn chế nhập cư hay phát ngôn dân tộc chủ nghĩa, hấp dẫn những ai cảm thấy bản sắc của mình bị đe dọa bởi toàn cầu hóa hoặc biến đổi văn hóa.
Phật giáo dạy rằng mọi chúng sinh đều liên kết với nhau và cùng có khả năng tỉnh thức. Những chính sách hoặc tư tưởng khuyến khích sự chia rẽ đi ngược với chân lý này, và dẫn đến khổ đau qua sự loại trừ và xung đột. Sự hấp dẫn của các thông điệp cực hữu phản ánh sự bám víu vào bản ngã và sự sân hận với “người khác” – những điều mà Phật giáo tìm cách hóa giải qua lòng từ bi và nhận thức về tính tương tức phổ quát.
Chánh Niệm và Từ Bi: Con Đường Phía Trước
Phật giáo đưa ra con đường thoát khỏi vòng khổ đau thông qua chánh niệm, trí tuệ và lòng từ bi. Chánh niệm giúp con người nhìn rõ nguyên nhân của sự bất mãn, nhận ra tính vô thường của hoàn cảnh bên ngoài và sự vô ích của việc bám chấp vào các tư tưởng chia rẽ. Từ bi – dựa trên nhận thức về khổ đau chung – nuôi dưỡng lòng cảm thông cho tất cả, kể cả những người ủng hộ lãnh đạo gây tranh cãi vì nỗi đau hoặc nỗi sợ của chính họ.
Để hóa giải các điều kiện dẫn đến việc Trump được bầu, người Mỹ có thể tu tập chánh niệm để phân biệt sự thật và sự bóp méo, đặt câu hỏi cho các câu chuyện đơn giản hóa, và thấy rõ tính tương tức giữa tất cả thành phần xã hội. Từ bi có thể nối liền các ranh giới, khuyến khích đối thoại thay vì tăng cường thù ghét. Từ góc nhìn Phật giáo, hàn gắn không bắt đầu bằng việc đổ lỗi cho người khác, mà bằng sự hiểu biết về nghiệp chung định hình nên các kết quả tập thể.
—
Việc bầu chọn một lãnh đạo có tính cách tự mãn, độc đoán, dối trá và thiên về cực hữu phản ánh sự hội tụ của các điều kiện xã hội bắt nguồn từ ba độc: si mê về tính tương tức, tham chấp vào bản sắc, và sân hận với sự thay đổi. Theo Phật giáo, lựa chọn này là sự biểu hiện của nghiệp tập thể, sinh ra từ khổ đau chưa được hóa giải và khát vọng tìm kiếm sự chắc chắn trong một thế giới vô thường. Thay vì phán xét, Phật giáo kêu gọi sự tỉnh thức và lòng từ để hiểu rõ các nguyên nhân của quyết định như vậy, đồng thời nuôi dưỡng con đường hướng đến trí tuệ và hòa hợp. Khi nhận ra tính tương tức giữa muôn loài và tính vô thường của vạn pháp, người Mỹ có thể vượt qua sự chia rẽ và khổ đau, xây dựng một xã hội dựa trên sự thật, cảm thông và tôn trọng lẫn nhau.
