Chùa được xây dựng vào thế kỷ 14, khuôn viên rộng 10.000 m2, kiến trúc theo lối nội công ngoại quốc.
 |
Chùa từng có tên là Nhạn Tháp. Đến đời Tự Đức được đổi tên thành Bút Tháp và tên đó giữ đến ngày hôm nay. Tháp Báo Nghiêm trong khuôn viên chùa là nơi cất giữ xá lị của sư tổ, được dựng vào năm 1647, có 5 tầng cao 13m.
Tương truyền xưa có đàn chim nhạn hay về đậu trên đỉnh tháp. Đó là điềm lành nên chùa còn được gọi Nhạn Tháp là như vậy. Nhà Tích thiện am nối với thượng điện bằng chiếc cầu đá 3 nhịp, trong nhà có tòa cửu phẩm liên hoa 9 tầng cao trên 7m, gọi là cối kinh.
Có tương truyền rằng phật tử mỗi lần đọc một câu kinh thì quay cối một vòng là được truyền thêm sức mạnh… Mỗi lần đọc kinh như thế, cối rắc ra một bát gạo đủ để sư ăn trong ngày.
Một hôm chùa có khách, sư đọc kinh hai lần, lấy ra hai bát gạo. Từ đó cối không ra gạo nữa. Sau này để sửa lỗi lầm, nhà sư mỗi lần đọc kinh thường đổ bát gạo của mình vào cối.
Trang trí chạm khắc quanh gian chùa chính giống như bờ tường thấp bó lấy gian chùa, trong đó thấy cỏ cây hoa lá và cuộc sống muông thú cùng các linh vật như rồng phượng chim cá.
Những trang trí ấy, cuộc sống sôi động hiện lên khiến người ta cảm thấy chùa như đang nằm giữa không gian núi rừng sông nước. Đó là cách mở không gian để ngôi chùa hòa nhập vào đất trời, chùa không còn bị bó hẹp vào một khuôn viên nhỏ hẹp nữa.
Tất cả những con thú trong các bức chạm đều ở tư thế động nên trông rất vui nhộn. Đặc biệt có cảnh đôi rồng đang "mút lưỡi" nhau mà tôi chưa từng phát hiện được ở một chùa nào khác. Thế mới biết ngày xưa các cụ nhà ta cũng cởi mở lắm trong cuộc sống “riêng”.
Nơi linh thiêng nào thì cũng là cuộc sống con người. Bóng dáng con người dân dã nằm ngay sau bức chạm đá rồng yêu nhau cho thấy chùa cũng hòa với cuộc sống con người và thiên nhiên, cùng khát vọng yên bình và hạnh phúc.
Những vẻ đẹp sâu lắng nằm trong mỗi chi tiết trang trí trong kiến trúc đình chùa luôn ẩn chứa những giá trị văn hóa sống thầm kín. Ta chịu lắng nghe, chịu quan sát sẽ nhìn thấy nhiều điều tâm đắc của tiền nhân gửi gắm trong đó.
